Zeydi şiələri:
Zeydiyyə məzhəbi İmam Zeynu’l-Abidin’in oğlu İmam Zeyd ibn Əli ilə
bağlıdır. Şiəlikdə siyasət və hökm nəzəriyyəsini formalaşdıran o olmuşdur və
bunun uğrunda geniş bir mübarizə apararaq sonunda şəhid düşmüşdür.
Zeyd bin Əli Zeyn əl-Abidin bin əl-Hüseyn bin Əli – radiyallahu anhum – hicri
80-ci ildə (mil. 698) doğulmuşdur. Həzrəti Hüseynin – radiyallahu anhu –
nəvəsidir. İraqda xəlifə Hişam bin Abdilməlik’in zamanında əməvilərə qarşı
şiələrin üsyanına rəhbərlik etmişdir. Kufə əhli onu bu üsyanında dəstəkləmiş,
lakin daha sonra Əbu Bəkrə və Ömərə qarşı münasibətini öyrəndikdən sonra
onu tərk etmişlər. Çünki o, - radiyallahu anhu – Əbu Bəkr və Ömərə lənət
etməzdi, onları söyməzdi, onlardan bəraət etməzdi, əksinə onlardan razı idi
və onları sevdiyini açıq şəkildə bildirərdi, məhz bu səbəbdən daha əvvəllər
onu dəstəkləyən şiələr daha sonra ona xəyanət edərək onu inkar etdilər, onu
tərk etdilər. Nəticədə İmam Zeyd beş yüz atlı ilə əməvi qoşunu ilə
qarşılaşmalı oldu və döyüşdə oxdan yaralandı və bu yara hicri 122-ci ildə
(mil. 740) onun ölümünə səbəb oldu.
Şam və İraq torpaqlarında əvvələn elm, sonra isə əhli-beytin imamlıqdakı
haqqını tələb etmişdir. Təqva sahibi, alim, fəzilətli, ixlaslı, şücaətli, xüsusilə də
Quran və Sünnəti yaxından bilən bir şəxsiyyət olmuşdur.
Qardaşı Muhamməd əl-Baqir’dən elm və rəvayət öyrənib. əl-Baqir isə
imamiyyə məzhəbinin etiqad etdiyi on iki imamdan biri sayılır.
Mötəzilə firqəsinin böyüyü Vasil bin Ata ilə görüşmüş, ondan elm
öyrənmişdir, ondan bəzi fikirlərində təsirlənmişdir və bu fikirlərdən bəziləri
nəticədə zeydi fikrinə daxil olmuşdur1. Bəzi alimlər onun Vasil bin Ata’nın
yanında tələbəlik etdiyini inkar edirlər, bəziləri isə bunu təsdiqləyir, lakin
mötəzilə fikirlərindən təsirləndiyini isə qəbul etmirlər.
"Məcmu əl-Hədis” və "Məcmu əl-Fiqh” kitabları ona nisbət olunur və hər iki
kitab "əl-Məcmu əl-Kəbir” kitabının tərkibindədir. Hər iki kitabı onun tələbəsi
Əbu Xalid Amr bin Xalid əl-Vasiti əl-Haşimi rəvayət etmişdir.
Oğlu Yəhya bin Zeyd atası ilə birlikdə əməvi qoşunlarına qarşı döyüşdə
iştirak etmiş, lakin döyüşdə sağ qalaraq Xorasana qaça bilmişdir. Amma yenə
də əməvi qılıncları onu orada taparaq hicri 125-ci ildə şəhid etmişdir.
Ondan sonra əmirlik işi Muhamməd və İbrahimə keçmişdir. ən-Nəfs əz-
Zəkiyyə adı ilə tanınan Muhamməd bin Abdullah əl-Həsən bin Əli, Mədinə
şəhərində imam olaraq qalxmış, lakin daha sonra qətl edilmişdir. Ondan
sonra isə qardaşı İbrahim, Basra şəhərində imam olur, lakin o da qətl edilir.
Bundan sonra Zeyd bin Əlinin nəvəsi Əhməd bin İsa bin Zeyd İraqda imam
olaraq qalxır. O, Əbu Hənifənin tələbələrindən elm öyrənmişdir. Zeydi
məzhəbini zənginləşdirənlərdən biri də o olmuşdur və bu məzhəbin inkişaf
etməsində xüsusi əməyi vardır.
Zeydi alimlərindən bir digəri əl-Qasim bin İbrahim ər-Rassi bin Abdullah bin
əl-Hüseyn bin Əli bin Əbi Talib – radiyallahu anhum – ( hic. 170 – 242)
olmuşdur. Zeydi şiələrindəki əl-qasimiyyə qolu onun adı ilə bağlıdır. Ondan
sonra nəvəsi əl-Hadi ilə’l-Haqq Yəhya bin əl-Hüseyn bin əl-Qasim ( hic. 245 –
298) gəlir. Yəməndə ona imam olaraq beyət edildi və o, Yəməndə zəlalət
firqələrindən olan əl-Qaramita firqəsinə qarşı döyüşmüşdür. Yəmən və
Hicazda yayılmış əl-hədəviyyə zeydi məzhəbi onun adı ilə bağlıdır.
Deyləm və Gilanda zeydiyyə məzhəbini yayan İmam Hüseyni ( hic. 230 – 304)
olmuşdur. O, Əbu Muhamməd əl-Həsən bin Əli bin əl-Həsən bin Zeyd bin
Ömər2 bin əl-Hüseyn bin Əli’dir. ən-Nasir əl-Kəbir ləqəbi və əl-Ətruş adı ilə
tanınmışdır. Bu imam, Deyləm və Gilana hicrət edərək insanları İslama dəvət
1 Bu fikirlərdən bəzilərini hələ də müşahidə etmək olar. Zeydi kitablarında Allahın zatı
haqqında mötəzilə fikirləri dəstəklənməkdədir, insanların əməllərində mötəzilə fikrinə uyğun
ixtiyar sahibi olduqlarına inanırlar. Eləcədə böyük günah sahibinin mənzilətu beynəlmənziləteyn’də,
yəni iki mənzil arasında qalacağına inanırlar. Bax: əl-Muqbili, "əl-İlmuşŞəmix”,
səh: 319; "əl-Miləl van-Nihəl”, 1/162; ər-Razi, "əl-Muhsal”, səh: 247
2 Gördüyümüz kimi Həzrəti Hüseyn – radiyallahu anhu – övladlarını Ömər, Əbu Bəkr,
Osman kimi ilk xəlifələrin adları ilə adlandırmışdır. Bu isə onların bu səhabələrə qarşı
duyduqları hörmətin əlamətidir.
İrşadu’l-Ğabi ilə Məzhəb Əhli’l-Beyti fi Sahbi’n-Nəbi
etmişdir, təbii ki, dəvətini öz məzhəbi üzərində qurmuşdur, nəticədə əhalidən
çox sayda insan zeydi olmuşdur.
Digər bir dəvətçi isə Tabəristanın böyüyü əl-Həsən bin Zeyd bin Muhamməd
bin İsmayıl bin Zeyd bin əl-Həsən bin Əli – radiyallahu anhum – olmuşdur və
o, Xəzər dənizinin cənubunda hicri 250-ci ildə zeydi dövlətinin əsasını
qoymuşdur.
Bu imamların səhabələr haqqındakı görüşləri ilə İmam əş-Şəvkani’nin –
rahiməhullah – bu risaləsində tanış olacaqsız.
Zeydi qollarından bəziləri bunlardır: əl-Qasimiyyə, əl-Hədəviyyə, əl-
Carudiyyə3, əs-Süleymaniyyə4, əl-Butriyyə və əs-Salihiyyə5.
Zeydilər, istər əl-Hüseynin, istərsə də əl-Həsənin nəslindən olsun, həzrəti
Fatimənin – radiyallahu anhə - övladlarının hamısının imamlığa layiq
olduğunu deyirlər. Onlara görə imamlıq varisliklə deyildir, yəni atadan oğla
keçməsi şərt deyildir. Lakin insanların beyət etməsi ilə imam seçilir. Əgər
kimsə Fatimeyi-Zəhranın – radiyallahu anhə - övladlarındandırsa və imamlıq
şərtlərini ödəyirsə, insanların ona beyət etməsi ilə xəlifə seçilir. Mutə
nikahındə imamiyyə firqəsini inkar edirlər. İmamlarının məsum olduğunu
demirlər və eləcədə zülmə qarşı çıxmaq üçün Mehdini gözləmirlər, əksinə
onların etiqadına görə zalım və facir imamlara qarşı çıxmaq vacibdir.
İstənilən halda zeydi imamları da peyğəmbər övladlarıdır, onlar da o
mübarək nəsildən gəlirlər. Onlar da əhli-beyt elmini öz atalarından rəvayət
edirlər. Sözsüz ki, zeydilər də şiələrdən sayılır.6
3 Zeydilərin bu firqəsi Əbul-Carud Ziyad bin Əbi Ziyad ilə bağlıdır. Əbu Hatim ər-Razi onun
haqqında deyir: "Rafizi olmuşdur, peyğəmbərin – salləllahu aleyhi va səlləm – səhabələrini
gözdən salan hədislər uydurmuşdur...” Onlara görə peyğəmbər – salləllahu aleyhi va səlləm
– Əlini – radiyallahu anhu – adını çəkərək, təyin edərək deyil, işarə və vəsf ilə özündən sonra
xəlifə təyin etmişdir və ümmət bu işi başqasına tapşırdığı üçün zəlalət və küfrə düşmüşdür.
Onlar Əbu Bəkr, Ömər və Osmanın xəlifəliyini qəbul etmirlər.
4 Süleyman bin Cərir’in adı ilə bağlıdır. Bu firqəyə görə xəlifə işi sura ilə həll olunur, bununla
belə Əbu Bəkr və Ömər daxil olmaqla bütün səhabələrin xəta etdiyinə inanırlar, çünki Əliyə
tabe olmadılar.
5 Kəsir ən-Nəva əl-Əbtar və Həsən bin Salih’in adları ilə bağlıdır. Hər iki firqə fikirlərində
eynidirlər və görüşlərində əs-Süleymaniyyə firqəsinə yaxındırlar.
6 Zeydilərin firqələri arasında çox böyük bir fərq vardır. Daha əvvəl carudi zeydiləri
haqqında və onların imamiyyə firqəsinə yaxın olmaqlarından söz açdıq. Zeydi firqələri
arasında əhli-sünnətə ən yaxın firqə, əl-Həsən bin Saleh bin Həyy əl-Fəqih’in əshabıdır. Onlar
imamlıq vəzifəsinin Əlinin övladlarına aid olduğunu deyirlər. İbn Həzm deyir: "əl-Həsən bin
Saleh’in etiqadı olaraq sabit olan budur ki, ona görə imamlıq işi bütün qureyş əhlinə aiddir.
Onlar bütün səhabələri sevir, onlara hörmət edirlər, lakin Əlini bütün səhabələrdən üstün
sayırlar.” (İbn Həzm, "əl-Fasl”, 2/266) Həqiqi zeydilərin səhabələr haqqındakı görüşü üçün
böyük alim İbnul-Vəzir’in "ər-Ravd əl-Bəsim” kitabına (səh: 49-50) baxmaq olar. İbnul-Vəzir
də İmam əş-Şəvkani kimi daha əvvəl zeydi olmuş, sonra isə əhli-sünnət məzhəbini qəbul
etmişdir. Eləcədə bax: əl-Muqbili, "əl-İlmuş-Şəmix”, səh: 326
İmamiyyə şiələrinin zeydilərə münasibəti
Lakin imamiyyə firqəsi onları şiə saymırlar. İmamiyyənin şeyxi və alimi əl-
Mufid şiəliyi termin olaraq belə təsbit edir: Şiə adı "möminlərin əmiri Əlinin
davamçılarından o kəslərə deyilir ki, onlar Əlinin Peyğəmbərdən –
salavatullahi aleyhi va alihi – sonra heç bir fasilə olmadan imam olmasına etiqad
edir, onu sevir, xəlifəlik məqamında ondan əvvəl gələnlərin imamlığını inkar
edirlər.”7 Daha sonra bu terminin daxilinə imamiyyə firqəsinin və carudiyyə
zeydilərinin daxil olduğunu söyləyir8, lakin zeydilərin digər qollarını isə şiə
termininə daxil etməmişdir. Çox güman ki, bu, əl-Mufid’in "insafından” irəli
gəlir. Şiə firqələri haqqında yazılmış qədim kitablarda əl-Mufid’in şiələrə
verdiyi tərifdən daha qısa və daha konkret bir tərif verilmişdir. Bunlardan ən-
Növbəxti "Firaq əş-Şiə” və Səid əl-Qummi "əl-Məqalət val-Firaq” kitabında
şiələrin "Əli bin Əbi Talibin davamçıları olduğunu”9 deməklə
kifayətlənmişlər. Texniki olaraq zeydi şiələri də bu tərifə daxil olmalıdır.
Lakin imamiyyə firqəsinin digər şeyxi ət-Tusi isə, Əlinin peyğəmbərin
vəsiyyəti ilə və Allahın istəyi ilə müsəlmanların imamı olmasına etiqad edən
kəslərin şiələr olduğunu müəyyən etmişdir.10 ət-Tusi’yə görə süleymaniyyə
zeydiləri bu tərifə daxil deyildir, çünki süleymaniyyə zeydilərinə görə
imamlıq rəvayətlə deyil, şura ilə sabit olur.11 Zeydi şiələrindən əl-butriyyə və
əs-salihiyyə qolları da onlara görə şiə sayılmır, çünki bu iki məzhəb əssüleymaniyyə
qolundan da mötədildir.
İmamiyyə alimləri zeydiləri "nasibi” firqələrinə aid edirlər12, nasibilər isə
imamiyyə alimlərinin rəyinə görə kafirdir. Onları nasibi saymaqla
kifayətlənmir, üstəlik onların nasibilərdən də şərli olduğunu deyirlər.13
7 əl-Mufid, "Əvail əl-Məqalət”, səh: 39
8 Əbu Carud və carudiyyə firqəsi haqqında şiə alimi əl-Kəşşi’nin "Ricəl əl-Kəşşi” kitabına
(səh: 151, 229-230) baxmaq kifayət edər. Orada Əbu Carud’u pisləyən altı rəvayət nəql
etmişdir, bu rəvayətlərdən bəziləri onun yalançı və kafir olduğunu göstərir. Lakin bununla
belə şiə alimi əl-Mufid onları şiəlik tərifinə daxil etmiş və digər zeydiləri isə şiə saymamışdır.
Sanki əl-Mufid’ə görə əsas meyar səhabələri söymək, onları lənətləyib onların kafir olduğuna
etiqad etməkdir.
9 Səid əl-Qummi, "əl-Məqalət val-Firaq”, səh: 3; ən-Növbəxti, "Firaq əş-Şiə”, səh: 2
10 ət-Tusi, "Təlxis əş-Şafi”, 2/56; Müasir şiə şeyxlərindən Muhamməd Cavad Muğniyyə "əşŞiə
fil-Mizan” kitabında (səh: 15) ət-Tusi’nin bu görüşünü təsdiqləmiş və yalnız və yalnız
Əlinin peyğəmbərin əmri ilə xilafətə layiq olduğuna inanan kəslərin şiə olduğunu
söyləmişdir.
11 Bax: əl-Əşari, "Məqalət əl-İsləmiyyin”, 1/143
12 Bax: ət-Tusi, "ət-Təhzib”, 1/364; əl-Hurr əl-Amili, "əl-Vəsəil”, 4/288
13 Bax: "Ricəlul-Kəşşi”, səh: 459
İrşadu’l-Ğabi ilə Məzhəb Əhli’l-Beyti fi Sahbi’n-Nəbi
İlk şiələr
Bilmək lazımdır ki, ilk dövrlərdə şiə adı sadəcə Əlini Osmandan üstün
sayanlara deyilirdi, Əlini üstün sayanlara şiə, Osmanı üstün sayanlara isə
osmani deyilirdi.14 Buna görə də Şeyxul-İslam İbn Teymiyyə deyir: "Əlinin
zamanındakı ilk şiələr Əbu Bəkr və Öməri üstün sayırdılar.15 Bir nəfər Şureyk
bin Abdullaha deyir: "Şiə olduğun halda belə deyirsən?”16 Dedi: "Bəli! Kim
belə demirsə, o, şiə deyildir. Allaha and olsun ki, Əli özü onları
dəstəkləmişdir və belə demişdir: "Eşit! Bu ümmətin peyğəmbərindən sonra
ən xeyirlisi Əbu Bəkrdir, sonra Ömərdir.” Onun sözünü necə rədd edə bilərik,
necə onu təkzib edə bilərik?! Allaha and olsun ki, o, yalançı olmamışdır.”17
İbn Battah, Əbul-Abbas bin Məsruq adı ilə tanınmış şeyxindən rəvayət edir:
Muhamməd bin Həmid bizə rəvayət etdi: Cərir bizə Sufyandan, o da
Abdullah bin Ziyad bin Hədir’dən belə dediyini rəvayət edir: Əbu İshaq əs-
Səbii Kufə şəhərinə gəldi. Şəmr bin Atiyyə bizə dedi: "Onun yanına gedin!”
Onun yanında oturduq və söhbət etdilər. Əbu İshaq dedi: "Kufədən çıxarkən
Əbu Bəkr və Ömərin fəzilətində və onların üstünlüyündə şəkk edən bir nəfər
belə görmədim, indi isə Kufəyə geri gəlmişəm, onlar isə deyirlər və deyirlər.
Yox, Allaha and olsun ki, nə dediklərini anlamıram!”18
Muhib əd-Din əl-Xatib deyir: "Bu şiəliyin inkişafını müəyyənləşdirmək
yönündə böyük bir tarixi dəlildir, çünki Əbu İshaq əs-Səbii Kufənin şeyxi və
alimi olmuşdur. Möminlərin əmiri Osmanın şəhid düşməsindən üç il əvvəl
dünyaya gəlmişdir, hicri 127-ci ildə ölənə qədər uzun bir ömür yaşamışdır.
Möminlərin əmiri Əlinin zamanında uşaq idi və o, öz uşaqlığı barəsində deyir
ki, "atam məni yuxarı qaldırardı, hətta Əli bin Əbi Talibi xütbə verərkən
görərdim, saçları və saqqalı ağ idi.” Əgər onun nə zaman Kufəni tərk etdiyini
və nə zaman yenidən ziyarət etdiyini bilsəydik, bunun vasitəsilə Kufədə
imamlarının (yəni Əlinin) inandığı kimi ələvi şiələrinin də Əbu Bəkrin və
Ömərin üstünlüyünə inanmaqlarının hansı zamana təsadüf etdiyini öyrənmiş
olardıq, eynilə Əlinin inandığı, Kufənin minbərində elan etdiyi kimi onun iki
qardaşı, peyğəmbərin – salləllahu aleyhi va səlləm - iki səhabəsi, iki vəziri və ən
gözəl, ən təmiz zamanlarda ümməti üzərindəki iki xəlifəsinin üstünlüyü
fikrindən nə zaman ayrıldıqlarını, onun bu fikrinə nə zaman qarşı çıxdıqlarını
öyrənərdik.”19
14 Nəşvan əl-Humeyri "əl-Hurul-Ayn”, səh: 179; eləcədə bax: İbn əl-Murtəda "əl-Məniyyə valƏmil”,
səh: 81
15 "Minhəc əs-Sunnə”, 2/60; təhqiq: Rəşad Səlim
16 Yəni; "Əlinin şiəsi olduğun halda, Əbu Bəkr və Ömərin ondan üstün olduğunu necə deyə
bilirsən?”
17 "Minhəc əs-Sunnə”, 1/7-8; təhqiq: Rəşad Səlim
18 əz-Zəhəbi, "əl-Muntəqa”, səh: 360
19 "Həşiyətul-Muntəqa”, səh: 360-361
Leys bin Əbi Səlim20 deyir: "İlk şiələrlə qarşılaşdım və onlar heç kəsi Əbu
Bəkr və Ömərdən üstün saymırlar.”21
Lakin vaxt ötdükcə şiələr ifrata vardılar və bizim indi gördüyümüz şiələrin
halına düşdülər. Buna görə də İmam Hüseynin nəvəsi Zeyd bin Əli, Əbu
Bəkri və Öməri söyənləri, onları imam kimi qəbul etməyənləri inkar etdi,
onların şiə deyil, rafizi olduqlarını söylədi.
Müasir şiəliyin kökləri
Müasir şiəliyin banisinin kimliyi haqqında müzakirələr çoxdur. Ən məşhur
olan görüşə görə Yəməndən çıxmış yəhudi olan Abdullah bin Səba olmuşdur.
Son zamanlar bəzi inadkarlar İbn Səbanın guya uydurulmuş biri olduğunu və
belə bir şəxsiyyətin tarixdə mövcud olmadığını iddia edirlər. Lakin bu,
iddiadan başqa bir şey deyildir. Onların ən məşhur və ilk dövr rəvayət
alimləri belə İbn Səbanın kimliyini təsdiq edirlər. Hətta Səid bin Abdullah əl-
Qummi "əl-Məqalət val-Firaq” kitabında Əlinin imamətinə etiqadın fərz
olmasını söyləyən və səhabələrə tənə edən ilk kəsin İbn Səba olduğunu etiraf
edir.22 Səid əl-Qummi şiələrə görə ən etibarlı və xəbərlərində güvənilən
biridir, əs-Saduq adını verdikləri şiə şeyxi Muhamməd bin Babaveyh əl-
Qummi deyir ki, Səid əl-Qummi, məsum imam əl-Həsən əl-Əskəri ilə
görüşmüşdür və ondan rəvayət etmişdir.23 Digər şiə şeyxi ən-Növbəxti də bu
fikrində əl-Qummi ilə razılaşmışdır.24 Digər bir alim əl-Kəşşi "Ricəl əl-
Kəşşi”də25 deyir: "Abdullah bin Səba yəhudi idi, sonra müsəlman oldu. Əlini
– aleyhis-sələm - dost edindi. Yəhudi olduğu halda Yuşəğ Bin Nun’un Musanın
vasisi olduğunu deyərdi, müsəlman olduqda isə peyğəmbərin – salləllahu
aleyhi va səlləm – vəfatından sonra eyni şeyin Əliyə aid olduğunu deyərdi.
Əlinin imamətinin fərz olmasını söyləyən, onun düşmənlərindən bəraət edən,
onun müxaliflərini və onların küfrlərini ifşa edən ilk kəs o olmuşdur. Buna
görə də şiələrə müxalif olanlar deyirlər ki, şiəliyin və rafiziliyin əsası
yəhudilikdən götürülmüşdür.”26 Müasir dövrdə şiə alimlərinin ən
20 Leys bin Əbi Səlim əl-Quraşi əl-Kufi, Kufənin alimlərindən biridir. İkrimə ilə qarşılaşmış,
ondan elm öyrənmişdir. O, Məmar, Şubə və əs-Səvri’nin şeyxlərindəndir. Kufə alimləri içində
həcc qaydalarını ən yaxşı bilən alim idi. Hicri 143-cü ildə vəfat etmişdir. Bax: "Təqrib ət-
Təhzib”, 2/138; "Təhzib ət-Təhzib”, 8/465-468; "əl-Kəşif”, 3/14
21 "əl-Muntəqa”, səh: 360-361
22 "əl-Məqalət val-Firaq”, səh: 10-21
23 əs-Saduq, "İkməl əd-Din va Təmam ən-Nimə”, səh: 425-435; əs-Saduq adını ona şiələr
veriblər və Saduq doğru sözlü, sözündə yalan olmayan birinə deyilir.
24 ən-Növbəxti, "Firaq əş-Şiə”, səh: 19-20
25 Bu kitab şiələrdə ən qədim mötəməd ricəl kitabıdır. Ricəl kitabı deyildikdə, ravilərin və
digər alim və imamların tərcümeyi-hallarından danışan kitab qəsd olunur.
26 əl-Kəşşi (səh: 108-109) əl-Kəşşi şiələrdən İbn Səba və onun etiqadına aid çox sayda rəvayət
nəql etmişdir. Bax; səh: 106-108; rəq: 180-184
İrşadu’l-Ğabi ilə Məzhəb Əhli’l-Beyti fi Sahbi’n-Nəbi
böyüklərindən sayılan əl-Məmqani kitabında əl-Kəşşi’nin bu sözlərini nəql
etmişdir.27 İbn Səba və səbəilik haqqında danışan ən qədim şiə kitabının
"Məsəil əl-İməmiyyə”28 kitabı olması mümkündür və bu kitab Abdullah ən-
Naşi əl-Əkbər’ə29 aiddir. İbn Səbanın kimliyini isbat edən şiə kitabları çoxdur,
lakin bu mövzunun yeri bura deyildir. Vacib olan budur ki, şiəlik daha
sonradan ortaya çıxmış bir firqədir, hətta şiələrin özlərinin etiraf etdiyi kimi
ilk dövrdə şiəlik fikirlərini Kufə əhlindən başqa heç kəs qəbul etməmişdi.30
Qeyd etmək lazımdır ki, şiəliyin indiki şəkli ilk dövr şiələr tərəfindən qəbul
edilmirdi. Səhabələri, peyğəmbərin – salləllahu aleyhi va səlləm – xanımlarını
söymək, onları kafir saymaq, imamları qəbul etməyənləri kafir saymaq və
bənzəri fikirlər bizim zamanımızda şiəlik məzhəbinin üzərində durduğu
əsaslar olduğu halda, ilk dövr şiələr bu fikirləri ifrat fikirlər sayırdılar. Hətta
müasir dövrdə ricəl elmində ən güclü şiə alimi sayılan əl-Məmqati bunu etiraf
edərək deyir: "Bizim indi şiəlik məzhəbinin zəruriyyətlərindən saydığımız
görüşləri ilk dövr alimlərimiz ğuluv31 sayardılar və bununla ən etibarlı kəsləri
ittiham edərdilər.”32
Şiəliyin indiki şəkli yalan və uydurmalar üzərində qurulmuş bir məzhəbdir,
zaman ötdükcə azğın kəslər fasiq fikirlər uydurmuş və bunları insanlara
imamların adından rəvayət etmişlər. Şiə kitablarını araşdıran kəs görəcəkdir
ki, elə imamların özləri şiə dininin kökünü təşkil edən xəbərləri rəvayət edən
kəsləri tənqid etmiş, onları yalanda ittiham etmişlər. Lakin indiki şiə alimləri
bunu təqiyyə bəhanəsi ilə izah etməyə çalışırlar, guya bu imamlar həmin
şəxslər haqqında bu sözləri deyərkən təqiyyə halında olublar. Əgər şiələr şiə
dinini uydurmuş həmin şəxslər haqqında öz imamlarının sözlərini qəbul
etsələr, o zaman şiəlik dinini tərk edib əhli-sünnət məzhəbini qəbul etməyə
məcbur olarlar. Hətta müasir şiə alimlərindən Muhamməd Rida əl-Muzaffər,
imamların həmin şəxsiyyətləri tənqid etməsi, onları pisləməsi haqqındakı
xəbərlər haqqında deyir: "Belə böyük şəxsiyyətlərin pislənməsi necə doğru
ola bilər?! Məgər məhz onların dəlilləri üzərində haqq din qurulmamışdırmı
və əhli beytin məsələsi ortaya çıxmamışdırmı?!”33
Bəli! Doğrudur! Şiəliyin etiqad etdiyi din həmin kəslərin yalanları üzərində
qurulmuşdur və Allaha həmd olsun ki, Allah həmin şəxsləri öz imamlarının
sözü ilə, öz kitablarında ifşa etmişdir. Allah bununla onlara haqqı göstərir,
27 əl-Məmqani, "Tənqih əl-Məqal”, 2/84
28 Bax: "Məsəil əl-İməmiyyə”, səh: 22-23
29 Abdullah bin Muhamməd Əbul-Abbas; İbn Şərşir ən-Naşi əl-Əkbər adı ilə tanınır. İbn
Xaləkan deyir: "Şair, nəhv və aruz alimi olmuşdur. Əsli əl-Ənvar’dan gəlir, uzun müddət
Bağdadda yaşamışdır, gözəl kitabların sahibidir. Hicri 293-cü ildə Misirdə vəfat etmişdir.”
"Vafəyat əl-Əayan”, 3/91-92; "Ənbə ər-Ruvat”, 2/128-129
30 "Bihərul-Ənvar”, 100/259
31 "Ğuluv”, yəni ifrata varma, həddi aşmaq.
32 "Tənqih əl-Məqal”, 3/23
33 Muhamməd əl-Hüseyn əl-Muzaffər, "əl-İmam əs-Saduq”, səh: 178
!
onlar üçün haqq yolunu asanlaşdırır. Lakin onlar öz inadkarlığında davam
edirlər. Bu inadkarlıqlarını göstərmək üçün belə bir misal verək! Şiə
xəbərlərini rəvayət edən kəslər içində ən çox rəvayət edən kəslər xüsusilə
seçilirlər və onların başında Cabir əl-Cafi34 gəlir. əl-Hurr əl-Amili onun
haqqında deyir: "əl-Baqirdən – aleyhis-sələm – 70000 hədis rəvayət etmişdir və
ümumi 140000 hədis rəvayət etmişdir. Aydın olan budur ki, imamlardan –
aleyhimus-sələm – şifahi yolla rəvayət edilənlər Cabir’in rəvayət etdiklərindən
çoxdur.”35 Görünür ki, say etibarı ilə ən çox rəvayət edən Cabirdir. Şiələrin
dörd qaynaq hədis kitablarında ümumilikdə 44244 hədisin mövcud
olduğunu36 nəzərə alsaq, Cabirin rəvayət etdiyi hədislərin nə qədər çox
olduğunu anlamış olarıq. Lakin görün onun haqqında əl-Kəşşi’nin kitabında
nə rəvayət olunur: Zarara bin Ayən deyir: "Əbu Abdullah’dan – aleyhis-sələm
– Cabirin hədisləri haqqında soruşdum. Dedi: "Bir dəfədən başqa onu atamın
yanında əsla görmədim, mənim yanıma isə heç gəlməmişdir.”37 İmam əs-
Sadiq özü Cabirin ondan və atasından rəvayət etdiklərini bu sözləri ilə
yalanlayır.
Cabir əl-Cafi bu halında yeganə bir şəxsiyyət deyildir. Şiələrin ən böyük və ən
məşhur ravilərinin yalanları öz imamları tərəfindən ifşa olunmuşdur. Lakin
bu məsələ kitabın mövzusu olmadığı üçün burada qeyd edərək müqəddiməni
uzatmaq və oxucunu yormaq istəmirik. Eyni zamanda bu mövzunun
əhəmiyyətini nəzərə alaraq bu barədə gələcəkdə ayrı bir məqalə və ya kitabça
yazmağı bizə nəsib etməsini Allahdan diləyirik.
| Baxılıb: 1055 | Tarix: 
