 Qurandan və Sünnədən bizə Allahın 99 Isim və Sifətləri məlumdur. Rəsulullah - sallallahu aleyhi və səlləm - buyurur: «Allahın doxsan doqquz - yüzdən bir əskik adı vardır. Kim bu isimləri sayarsa Cənnətə girər (1). Əsməul Husnə haqqındakı bu səhih hədis burada sona yetməkdədir. İsimləri sadalayan hədis isə Tirmizi rahmətullahi aleyhi - nin «Sünnən» əsərində verilmişdir. Lakin bu rəvayət sənədində hədis alimləri tərəfindən zəif qəbul edilən Valid b. Müslim vardır ki, zəif qəbul edilmişdir. Hər nə qədər Tirmizi - rahmətullahi aleyhi - bu hədisi başqa yollardan rəvayət etsə də bütün bu yollar hədis alimləri tərəfindən zəif qəbul edilmişdir.
Bu hədisdə say zikr olunub lakin təfsilatı heç bir səhih və açıq dəlildə zikr olunmayıb. Bunun da sayılması ictihad (2)tərəfdəndir. Bu kimi hədislərdə nə kimi hikmət vardır. Say zikr olunub lakin təfsilatı verilməyib. Alimlərdən bəziləri qeyd edirlər ki, bunda Uca bir hikmət vardır. Allah - subhəııəhu və təalə - bununla bəndələrindən özünün Kitabı və Rəsulullahm sünnəsi ilə maraqlanmağı istəyir. Onları Quran və Sünnəyə bağlamaq istəyir. Onlar öz ağıllarını bunları başa düşməkdə işlətsinlər. Əgər onlar Allah - subhənəhu və təalə - nin 99 İsmini bilsələr onlarda Allah barəsində kamil bir bilik yaranar. Bununla da onlar Allahı və Onun dinini bilib tanıyarlar. Bu da imanın kamilliyidir. Elə dinin özü də budur. Ola bilər ki, bundan da başqa hikmətlər vardır. Lakin bu isə Uca bir hikmətdir. Çünki Uca Allah özünü bu İsimlərlə isimləndirmişdir. Dolayısı ilə bütün isimlərin varacağı yer Allahdır. Hədisdə keçən «əzbərləyin və sayın» cümləsində məqsəd sadəcə bu İsimləri əzbərləyib saymaq deyildir. O, İsimlərlə Allaha qulluq etmək, dua etmək və gərəyilə əməl etməkdir. Çünki yaxşı, pis hər insan bu İsimləri asanlıqla əzbərləyib saya bilər. Lakin onları haqqı ilə əməl etmək, saymaq qədər də asan bir iş deyildir. Bu hədis Allah - subhəııəhu və təalə - nin 99 İsminin olduğunu göstərməkdədir. Lakin bu o, demək deyildir ki, Allahın bundan başqa İsimləri yoxdur. Məs: Bu ona bənzəyir ki, deyəsən: «Məndə sədəqə üçün ayırdığım yüz dirhəm pul var». Bu o, demək deyil ki, səndə sədəqə üçün ayırmadığın başqa pullar ola bilməz. Rəsululah - sallallahu aleyhi və səlləm - buyurur: «Sənə Sənin Özünün-Özünə verdiyin, yaxud öz Kitabında nazil etdiyin və ya xəlq etdiklərindən birinə öyrətdiyin, və ya öz yanında saxladığın qeyb elmində malik olduğun hər bir adla dua edirəm»(3). Bu hədisdəki ifadələr Allahın, insanların bilmədiyi, ancaq bəzi seçilmiş qullarına öyrətdiyi, qeyb aləmində saxladığı İsimlərinin də olduğunu göstərməkdədir.
Bu İsimlər Allahın birliyini, mərhəmətini və üstünlüyünü göstərən, eyni zamanda qəlblərə və qulaqlara xoş gələn İsimlərdir. Hətta bu isimlər bütün xeyir və yaxşılığa işarə edən İsimlərdir. Fəqət nə yazıq ki, insanlar bu İsimlərin mənaları haqqında görüş birliyinə varmadılar. Bu mövzuda bir çox görüşləri irəli sürərək doğru yoldan ayrıldılar. Kimiləri bu İsimləri fərqli şəkildə yozarkən, kimiləri də bu İsimləri mənaları ilə uyğunlaşmayan görüşləri irəli sürdülər. Kimiləri də nə birinci, nə də ikinci qrupun dediklərini bir kənara qoymağa üstünlük verdilər. Bütün bu görüşlərin arasında Əhli Sünnə vəl Cəmaat isə Allahın bu gözəl İsimlərini tərcih etdi. Bu aləmdə Allahı özündən daha yaxşı tanıyan bir varlığın olmayacağına inandılar. Bunun üçün də Allahdan yardım istəyərək insanlar arasında Allahın ən yaxşı tanıyan kimsəyə Peyğəmbərimiz Muhəmməd - sallallahu aleyhi və səlləm - ə üz tutdular. Onun sözlərindən doyana qədər faydalandılar. Qurtuluşlarını heç bir əyrilik və yanılma olmayan bu yolda gördülər. Bu mövzuda Allahdan sonra Peyğəmbərdən yardım istədilər. Ondan sonra da heç bir həddi aşmayaraq, təfriqəyə sapmadan ondan elm nəql edən və güvənilir, isbatlanmış ravilərin rəvayətlərindən faydalandılar. Bu üzdən Uca Allahın bu gözəl İsim və Sifətləri mövzusunda ən üstün yol Sələfi Salihin yoludur. Bu yol nə filosofların irəli sürdükləri görüşlərə, nə də kəlamçıların anlaşılmaz söz və düşüncələrinə dayanmaqdadır. Allahın İsimələri mövzusunda bu Sələfi yolu şişirtməkdən uzaq, mötədil və orta bir yoldur.
Elm adamları bu mövzuda dəyərli kitablar yazmış, İsimlərin mənalarını açıqlamış və bu isimlərdən çıxan hikmətlər ilə faydaları insanlara bildirmişİər. Şübhəsiz ki, Uca Allahı Isimiəri ilə və Sifətləri ilə tanımaq, ən uca qayə və ən şərəfli dəyərdir. Çünki bu İsimlər Rəsulullah ~ sallallahu aleyhi və səlləm - in: «Kim bu İsimləri sayarsa Cənnətə girər» buyurması səbəbilə Cənnətə girmənin yoludur. Bu İsimlər ilə Sifətlərin bəzisi Quranda, bəzisi də Rəsulullah - sallallahu aleyhi və səlləm - in hədislərində gəlmişdir. Quran və Səhih hədislərdə göstərilən Allahın İsim və Sifətlərinə inanmaq, mənalarını bilməsək də vacibdir. Bu qaynaqlarda göstərilməyən və insanların üzərində ixtilaf etdikləri İsim və Sifətləri isə haqqı ilə ortaya çıxmadıqca nə qəbul edirik, nə də inkar. Bu mövzuda nə irəli, nə də geri gedirik. Əqidə ilə əlaqəli məsələlərdə qiyas və ictihad etməyi qəbul etmərik. Ağıl sadəcə fiqhi məsələlərdə hökmləri aydmlaşdırmaq üçün Quran və hədislər işığında işlədilir. Əqidə və etiqadla bağlı mövzularda yəqinlik lazımdır, bu yerdə zən və ictihadlara yer yoxdur.
Allahın İsimləri 2 qismə bölünür. 1. Qəlbə qorxu titrətmə, salan İsimlər. 2. İnsanın qəlbinə ümid, məhəbbət gətirən İsimlər. İnsan qəlbində tarazlıq yaratmaq üçürı bu iki İsimləri də bilməlidir ki, onu xəstəliklərdən qorusun. Bu xəstəliklər də ümidsüzlük və arxayınçılıqdır. Əgər insan tək ümüd, məhəbbət ayələrini öyrənərsə onda arxayınçılıq yaranar. Lakin tək qorxu ayələrini də öyrənməklə onda ümidsizlük yaranar. Bu da çox təhlükəlidir.
Allahın İsimləri Qurani Kərimin 33 surəsində keçməkdədir. Bu surələrdən bəzisi, bu İsimlərdən sadəcə birirıə yer vermişdir. Məs: Tövbə, Kəhf, Məryəm, Həcc, Nəml və s. bir çox surələr kimi. Bəzi surələr isə iki İsmi bir arada gətirrnişdir. Məs: Ənfaİ, Rəd, Fatir və s. bəzi surələr isə bu İsimlərin çoxunu sadalamışdır. Məs: Bəqərə, Ali İmran, Nisa, Həşr.
---------------
(1)Buxari, Müslim.
(2)İCTİHAD - Şəri bir hökmü başa düşmək üçün səy göstərməkdir. MÜCTƏHİD bu işdə bütün səyini ortaya qoyandır.
(3)İmam Əhməd «Musnəd» 1/391, Həkim «əl-Müstədrək» 1/509, İbn Hibban.
|
| Baxılıb: 1198 | Tarix: 
