Bu sünnədə əsli olmayan xüsuslardandır. Çünki bu qanuni olsaydı, Rasûlullah (sa) bunu edər və bunu səhabələrinə öyrədərdi.Xüsusilə Aişə (r.ə.)-ki, o insanlar arasında ən çox sevdiyi kimsələrdəndirlər qəbirləri ziyarət edəndə nələr söyləyəcəyini soruşmuş, ona qəbirlərə necə salam verib, necə dua edəcəyini öyrətmiş, Fatihəni, ya da Quran-Kərimdən başqa hər hansı birhissəsi oxumasını öğretmemiştir. Əgər Quran oxumaq qanuni bir iş olsaydı, bunu ondan gizlemezdi. Üstəlik ehtiyac duyulan zamanda Peyğəmbərin lazımlı bəyanı etməyib, təxirə salması üsul elmində təsbit edildiyi üzrə caiz deyil. Bu belə caiz deyilkən gizləmək necə söz mövzusu ola bilər. Əgər Peyğəmbər (sa) onlara bu qəbilə bir şeylər öyrətmiş olsaydı, bizə əlbətdəki nakledilecekti. Bu xüsusun sabit bir sənədlə bizə nakledilmemiş olması belə bir işin meydana gəlməmiş olduğunun sübutudur. (Qəbir səfəri zamanı) Quran oxumanın qanuni olmadığını gücləndirən dəlillərdən biri də Peyğəmbər (sa) ın bu buyuruğudur: "Evlərinizi qəbirlərə çevirmeyiniz. Həqiqətən, Şeytan içində Bəqərə surəsinin oxunduğu evdən qaçar." [1] Peyğəmbər (sa) qəbirlərin şer'an Quran oxunacaq iştirak olmadıqlarına işarə etməkdədir. Buna görə evlərdə Quran oxunmasını təşviq etmiş və Quranın okunmadığı qəbirlərə dönüştürülmelerini qadağan etmişdir. Necə ki digər hədis-i şərif qəbirlərin eyni şəkildə namaz qılınacaq yer olmadığına da işarə etmiş vardır. Bu hədis də belədir: "Əgər siz evlərinizdə namaz qılın, evlərinizi qəbirlərə çevirmeyiniz." [2] Məhz buna görə də Əbu Hənifə, Malik və bənzəri sələfin cumhurunun mənimsədiyi fikir qəbirlərin yanında Quranın oxunmasının məkruh olduğu şəklindədir. Eyni zamanda bu İmam Əhmədin də görüşüdür. Əbu Davud, Mesail (s. 158) 'də bunları söyləməkdədir: "Əhmədə qəbir yanında Quran oxunmasına dair sual sorulduğunu və buna xeyr deyə cavab verdiyini dinlədim." Şeyhu'l-İslam İbn Teymiyyə, İktidau's-Sırati'l-Müstakim Müxalifət Ashabi'l-Cahiym (s. 182) 'də bunları söyləməkdədir: özlüyündə Şəfiidə bu məsələdə hər hansı bir söz söylədiyi bilinmir. Çünki bu ona görə bir bid'atti. Malik isə belə demişdir: "Mən bu işi bir kimsənin etdiyini bilmirəm. Beləliklə səhabələrin və tabiinin bu işi etmədikləri öyrənilmiş olmaqdadır." əl-İhtiyaratu'l-İlmiyye (s. 53) 'də bunları söyləməkdədir: "Ölüyə ölümündən sonra Quran oxumaq ölümü yaxın kimsə üçün Quran oxumanın əksinə bir bidətdir. Ölmək üzrə olan kimsə üçün Yasin surəsini oxumaq müstehabtır." Deyərəm ki ancaq Yasinin oxunmasına dair hədis-i şərif daha əvvəldən keçdiyi üzrə zəifdir. Müstehablık şəri bir hökmdür. Şəri bir hökm isə özlüyündə İbn Teymiyenin bəzi əsərlərində və başqa yerlərdəki ifadələrindən öyrənildiyi üzrə zəif hədislə şəri hökm təsbit edilə bilməz. İbnu'l-Kayyim'in Kitabu'r-Ruh (s. 13) 'də keçən bu ifadələrinə gəlincə: "əl-Hallal dedi: Bir də mənə əl-Həsən b. Əhməd əl-verrà xəbər verdi: Bizə Əli b. Musa əl-Haddad-çox doğru sözlü biri idi-izah etdi dedi: Əhməd b. Hambeli ilə Məhəmməd b. Kudame əl-Cövhəri ilə birlikdə bir cenazede idim. Ölü defnedilince gözləri görməyən bir adam qəbrin yanında oturub Quran oxumağa başladı. Əhməd ona: "Ey adam qəbrin yanında belə oxumaq bir bidətdir dedi. Kabristandan çıxınca Məhəmməd b. Kudame, Əhməd b. Hambel'e soruşdu:" Ey Əbu Abdullah sən Mübeşşire əl-Hələbi haqqında nə deyirsən? Əhməd b. Hambeli o sika dedi. Yaxşıondan bir şey yazdın varmı deyə soruşdu. Əhməd bəli dedi. Məhəmməd bu səfər dedi: Mənə Mübeşşire Abdu'r-Rəhman ibn Alâ b. əl-Leclac'dan (əslində əl-Həllacın lakin səhvdir) o atasından rəvayət etdiyinə görə atası bunu vəsiyyət etmiş. dəfn ediləcəyi vaxt başı ucunda Bəqərə surəsinin baş tərəfi ilə aqibətinin oxunmasını vəsiyyət etmiş və belə demiş: Mən İbn Öməri bunu vəsiyyət edərkən dinlədim. Bu səfər Əhməd ona: O halda geri dön və adama oxu də. "
Bu ifadələrə bir neçə cür cavab verilə bilər: 1. Bu hadisənin Əhmədin əvvəlindən keçdiyi xüsusu müzakirə edilər. Çünki əl-Hallal'ın müəllimi olan əl-Həsən b. Əhməd əl-Verrak'ın bu anda məndə olan rical kitablarında bioqrafiyasını təsbit edə bilmədim. Eyni şəkildə onun müəllimi Əli b. Musa əl-Haddad'ı da tanımıram. Hər nə qədər bu senedde onun çox doğru sözlü olduğundan bəhs edilir isə də bu belədir. Çünki göründüyü qədəriylə bu sözü söyləyən burada sözünü etdiyimiz əl-Verrak'dır.Onun da vəziyyətinin nə olduğunu görmüş oluruq. 2. Əgər bu İmam Əhməddən sabit isə Əbu Davudun ondan rəvayət etdiyi xüsusdan daha da xüsusi bir vəziyyət ifadə edir.Ondan gələn bu iki rəvayəti bir yerdə ələ alıb değerlendirdiğimiz təqdirdə bu nəticəyə çatarıq. Onun fikrinə görə dəfn as xaricində qəbrin yanında Quran oxumaq məkruhdur. 3. Bu rəvayətin bu sənədi İbn Ömərə qədər səhih bir sənəd deyil. Bunun Əhməddən sabit olduğunu fərz etsək belə bu belədir.Çünki Abdu'r-Rəhman b. əl-Alâ b. əl-Leclac məşhur raviler arasında sayılmaqdadır. Necə ki əz-Zehebi'nin onun bioqrafiyasını dair əl-Mizanda verdiyi məlumatlar bunu hiss etdirməkdədir: "Ondan yalnız burda xatırlanan Mübeşşire rəvayətdə tapılmışdır."Onun rəvayət etdiyi yoldan İbn Əsakir (XIII, 399 / 2) rəvayət etmiş vardır. İbn Hibbanın bunun sika olduğunu söyləməsinə gəlincə, bu da etibar edilməyən xüsuslardandır. Çünki İbn Hibbanın sika olaraq değerlendirmekteki müsamahakârlığı məşhurdur. Buna görə Hafiz İbn Həcər, ət-Takrib'de bioqrafiyasını verdiyi sırada bunun haqqında: "məqbuldur" demiş və sika olaraq nitelendirilmesine değinmemiştir. Məqbul oluşundan qəsdi da mutabaat halında belədir. Yoxsa müqəddimələri ifadə etdiyi kimi, bu hədisi zəif olan biridir. Sözünü etdiyimiz xüsusu dəstəkləyən nöqtələrdən biri də budur. Tirmizi bir hədisi həsən olaraq qiymətləndirməkdə dəyər verərək davranmaqla birlikdə onun bir başqa hədisini rəvayət etdiyində (II, 128) və Tirmizi ondan başqa bir hədis daha zikretmemektedir. Haqqında susmuş və həsən olduğunu belirtmemiştir. 4. Bu rəvayətin İbn Ömərdən gələn sənədi sabit olsa belə bu mevkuf bir hədisdir. O Peyğəmbər (sa) 'a nisbət edərək ref etməmişdir. Bu səbəbdən heç bir şəkildə, bunda dəlil yoxdur. Yenə bu əsər (bu rəvayətin) bir bənzəri yenə İbnu'l-Kayyim'in (s. 14) zikr etdiyi bu rəvayətdir: "əl-Hallal, əş-Şabi'den belə dediyini nəql: Ensarın bir ölüsü olduğu vaxt onun qəbirinə gedər gəlir və Quran oxuyurdular. " Biz bu rəvayətin xüsusilə bu lafızla əş-Şabi'den sabit olduğundan yana şübhə etməkdəyik. Mən Suyutinin bunu Şerhu'ş-sudur (s. 15) 'də bu lafızla zikr etdiyini gördüm: "Ənsar ölənin yanında Bəqərə surəsini oxuyurdular." Daha sonra bunları söyləməkdədir: "Bu hədisi İbn Əbi Şeybə və əl-Mervezi rəvayət etmişdir." Suyuti bunu "ölüm xəstəliyində insanın nə söyləyəcəyi və yanında nə okunacağına dair bir bab" başlığı altında yazmaqdadır. Daha sonra bu rəvayəti İbn Əbi Şeybənin, əl-Musannəf (IV, 74) 'ində gördüm. O da bu hədisin iştirak etdiyi hissəyə bu şəkildə başlıq çıxarmışdır: "Xəstənin ölümə yaxınlaşması halında nələr söylənəcəyini dair bir bab" Beləliklə onun sənədində Mücalid İbn Səid olduğu ortaya çıxır. Hafiz ət-Takrib adlı əsərində belə deyir: "Bir qüvvətli bir ravi deyil. Ömrünün sonlarında da as dəyişmişdir." Beləliklə bu ortaya çıxır. Bu rəvayət qəbrin yanında daha doğrusu, ölümün yaxınlaşdığı vaxt Quran oxumaq haqqında deyil. Bundan başqa, üstəlik sənədi etibarilə də zəifdir. "Kabristanın yanından keçən və kulhuvallahu ahad Suresine on bir dəfə oxuyub, sonra da bunun əcrini ölülərə bağışlayandır kimsəyə ölülər sayın mükafat verilər." şəklində rəvayət edilən hadisə gəldikdə: "Bu batil və uydurma bir hədisdir. Bunu Əbu Məhəmməd əl-Hallal, əl-Qiraət aləl-Kubur (k. 201 / 2) 'də Deyləmi "Abdullah ibn Əhməd ibn Amir'in atasından, onun Əli ər-Rıza'dan, onun atalarından rəvayətə dair bir nüsxə "da zikr etmişdir. Bu isə batil və uydurma bir nüsxə. Burada sözü keçən Abdullahın uydurması, ya da onun atasının uydurmasıdır. Necə ki əz-Zəhəbi əl-Mizanda belə demiş, Hafiz İbn Hacer'e əl-Dili adlı əsərində ona uyğun gəlmişdir. Daha sonra Suyuti, Zeylu'l-Ahadiysi'l-Mevdua adlı əsərində eyni şeyləri təkrarlamış və onun bu hədisini zikr etmiş, arxasından İbn Arran Tenzihu'ş-İordan əl-Merfua fil-Ahadiysi'ş-İordan vəl-Mevdua adlı əsərində də eyni şeyləri söyləmişdir. Daha sonra Suyuti bunu unudaraq eyni hədisi Şerhu'ş-sudur (s. 130) 'da Əbu Məhəmməd əs-Semerkandi'nin rivayetiyle "Fedailu kulhuvallahu ahad" bəhsində zikr etmiş və haqqında bir şey söyləməmişdir. Bəli daha əvvəldən bunun zəif olduğuna işarə etmişdir lakin bu kifayət deyil. Hədis onun da etirafıyla uydurmadır. O halda yalnız onun zəif olduğunu ifadə kifayətlənmək kafi olmaz. Onun haqqında Susmanın caiz olmadığı kimi. Necə ki Şeyx İsmayıl əl-Acluni Keşfu'l-Hafâ (II, 382) 'də də belə etmişdir. O hədisi Rafii, Tarih'inde deyə nisbət etmiş və haqqında söz söyləməmişdir.Halbuki, o, bu xatırlanan kitabını "insanların dilində hədis deyə məşhur olan" sözlərin həqiqi vəziyyətini açıqlamaq üçün ortaya qoymuşdur. Digər tərəfdən mütehassıs kəslərin hədis haqqında susmalar bunu bilməyən kəslərə hədisin dəlil olmağa əlverişli olduğu, ya da-dedikləri kimi-Fezail-i a'mal'de onunla əməl edilə biləcəyi vehmini verə bilər. Məhz bu hədis səbəbindən meydana gələn də budur. Mən Hənəfilərin birinin bu hədisi qəbirlərin yanında Quran oxumanın lehinə dəlil olaraq göstərdiyini gördüm. Sözü keçən bu şəxs Şeyx ət-Tahtavi'dir. O bunu Meraki'l-felah üzərinə yazdığı Haşiye'sinde (s. 117) bildirir. Hadisi ayrıca Darakudni'ye də nisbət etmişdir. Bir yanılma olduğunu zənn edirəm. Çünki ondan başqa birinin hədisi ona nisbət etdiyini görmədim. Digər tərəfdən bu elmlə məşğul olanların da bildiyi üzrə mütləq olaraq bir hədis Darakudni'ye nisbət edildiyi təqdirdə onun əs-Sünən kitabı nəzərdə tutular. Mən bu hədisi orada görə bilmədim. Doğrusunu ən yaxşı bilən Allahdır.
EBUMUAZSEYFULLAHERDOĞMUŞ [1] Hadisi Müslim (II, 188), Tirmizi (IV, 42)-səhih olduğunu bildirərək-, Nəsai, Fedailu'l-Quran (76), Beyhaki, Şuabul-İman (II, 2381), Əhməd (II, 284, 337, 378, 388) 'də Əbu Hureyrədən gələn bir hədis olaraq rəvayət etmişlər. [2] Hadisi Müslim (II, 187) və başqaları İbn Ömərdən rəvayət etmişlər. Buxaridə də buna yaxın ifadələrlə iştirak etmiş olub, Buxari bu hədisin iştirak etdiyi hissəyə bu başlığı vermişdir: "Qəbirlər arasında namaz qılmağın məkruh olmasına dair bir bab."Bununla İbn Ömər hədisinin qəbirlərdə namaz qılmanın məkruh olduğunu ifadə etdiyinə işarə etmiş olur. Eyni şəkildə Əbu Hureyrenin hədisi də qəbirlər arasında Qurani-Kərim oxumanın məkruh olduğunu ifadə edir.
| Baxılıb: 849 | Tarix: 
