Cənazə qəbirə konduktan və başında Qur'an oxumaq da başa çatdıqdan sonra, kütlənin oranı tərk etməsindən sonra geridə qalan bir kimsənin qəbrin başında yüksək səslə və ölüye xitab iman əsaslarını hatırlatması, ölünün Münkər və Nekir mələklərinə qarşı verməklə məsul olduğu cevaba kömək etmək əməliyyatına təlqin deyilir.
Təlqin belə edilməkdədir: Cənazə defnedildikten sonra yaxşı hal sahibi bir kimsə ölünün üzünə qarşı durur və ona adıyla xitab olaraq "Ey filan!" deyə üç dəfə səslənəcək və sonra bu duanı oxuyur:
Bismillah və ala milləti Resûlullah, Allahumme abduke nezele bike və ente yaxşılığa menzilin bihi hallefet-dünya half zahrihî fec'al mâ gadime İleyhi heyran mim men hallefe fe inneke gulte və mâ indallâhi hayrul Ebrar.
"Allahın adıyla və Muhəmməd əleyhissəlamın milləti üzrə (defn edirik). Allahım, qulun sənə vardı! Özünə varılanların ən xeyirlisi Sənsən! Dünyanı arxada buraxdı. Gedəcəyi yeri daha xeyirli qıl. Çünki sən belə demişsin. 'Allahın yanında olan , yaxşılıq edənlərə dünyadan daha xeyirlidir. "
Uzkur mâ haracte əleyhi mined-dünya şehadeten ən la ilahə illallah. Və ənnə Muhammed'en Resûlullah. Və ennel Cənnətə haggûn, ven-Nare haggun, və ennel ba'se haggun. Və ennes-saata âtiyetün la raybe fîyhâ, Və ennallâhe yeb'asü men fil gubur. Və enneke radiyte billâhi Rabben. Və bil islami diynen, və bi Muhəmmədin (sas) 'e Nebiyyen, və bil Kur'ani imâmen, və bil ka'beti kıbleten, və bil mü'miniyne ihvânâ.
"Ey filan! Həyatda ikən üzərində olduğun, mənimsədiyi bu xüsusları unutmaya: Allahdan başqa heç bir tanrı yoxdur və Məhəmməd Onun Peyğəmbəridir. Cənnət və cəhənnəm haqdır, yenidən diriliş gözləyir, qiyamət saatı sözsüz ki, gələcəkdir. Allah qəbirdə yatanları yenidən dirildəndir. Yenə unutma ki , sən Rəbb olaraq Allahı, din olaraq İslamı, peyğəmbər olaraq Muhammed'i, imam dəfə Qur'anı, qiblə olaraq Kə'bəni və qardaş olaraq mö'minlərə seçmiş və bununla xoşbəxt olmuşdun. "
Üç dəfə: Ya Əhməd ibn-i Aişə, Gul la ilahə illallahu.
"Ey Ayşe'nin oğlu Əhməd dəki; Allahdan başqa heç bir tanrı yoxdur."
Üç dəfə: Gul Rabbiyallâhu la ilahə illâ hu, aleyhi tevekkeltu ve hüve Rabbul arşil azıym.
"Soz:" Ey Rəbbim olan Allahdan başqa heç bir tanrı yoxdur, mən ona dayandım, böyük arşın Rəbbi də Odur. "
Gul Rabbiyallâhü və diyniyel islami və Nəbi Muhammed'ün Rəbbi la tezerhü ferden ve ente hayr'ul - vârisîyn.
"Ey Rəbbim Allah, dinim İslam, peyğəmbərəm Muhammed'in. "Ey Rəbbim, Sən onu tək başına buraxma, varislər tə'yin ən xeyirlisi Sənsən."
Bu məsələ peygamberimiz tərəfindən hazırlanmış bir sünnət olmamasına və bu barədə açıq və düzgün bir rəvayət bulunmamasına baxmayaraq Alimlər arasında ixtilaf mövzusu olmuşdur. İmam Əhməd ibn Hənbəl və İmam Şafii müstehab olaraq görərkən, İmam Malik tərəfindən mekruh və İmam Əbu Hənifə üçün də yaradılmasından ya da yaradılmasından günah görülmeyen bir davranış olaraq görülmüşdür.
Edilməsini müstehab qəbul edən təriqət imamlarına görə Peyğəmbərimizin "Ölülerinize` la ilahə illallah 'təlqin edin "hədisini istinadən ölülər üçün təlqin etmənin caiz və müstehap olduğunu söyləmişlər. Qarşı görüşte olan alimləri görə isə buradakı "Ölülerinize" sözündən kastı ölmək üzrə olanlar olduğu ifadə olunmaqdadır.
Peyğəmbərimizin (sav) cənazə defninden sonra dərhal dönməz, bir müddət məzarı başında bekler və cemaate belə deyirdi: "qardaşın üçün uca Allahdan bağışlanmağınızı isteyiniz və özünə arxayınlıq verməsini dileyim. O indi sorğu-sual çekilmektedir. "(Əbu Davud," Cənaiz ", 3221)
îbn Ömer'den (ra) demişdir ki: Ölü məzara konurken Peyğəmbər (s.ə.v.) "Bismillahi və ala sünnət-i Rasûlillahi =" Ey ölü, səni Allahın adı ilə (bu qəbirə indiriyoruz), Resulullahın yolu və dini üzrə (səni təslim edirik) "deyə dua edermiş. (Sünen-i Əbu Davud-Cənazə-3213)
Kuran ayetlerinde necə ki bir ayə başqa bir ayəni təsis edib, açıklıyorsa əslində hadislere də bu şəkildə bir bütün olaraq bakılmalı və nəticə çıkarılmalıdır. Hədisdə keçən ölülerinizden kastı əslində ölmək üzrə olanlar olduğunu bu rəvayətlər tamamilə bakmakla anlamaq mümkün olmaqdadır: Yəhya ibn Umar dedi ki: "Mən Əbu Səid əl-Hudridən Rasûlullah (sas)" Ölülerinize La ilahə illallah (sözünü) təlqin edin. " buyurdu, deyərkən eşitdim. (Sünen-i Əbu Davud-Cənazə-3117)
Peyğəmbər əfəndimiz (səv) belə buyurardı: "Hər kim Allahdan başqa heç bir tanrı olmadığını bilərək ölərsə Cənnətə girər." Bir başqa hədisdə də belə buyurulmaqdadır: "Hər kim Allaha heç bir şeyi şərik koşmaksızın ölsə, Cənnətə girər." Müslim
"Ölülerinize; 'La ilahə illəllahın təlqin edin. Həqiqətən, ölüm halında onu söyləyən bir mü'mini bu söz, Cəhənnəmdən qurtarar." "Son sözü Lâ ilahə illallah olan kimsə Cənnətə girər." (Müslim, Cənaiz 1, 2; Əbu Davud, Cənaiz 16).
Muaz b. Cebel rəvayət olunduğuna görə, Rəsulullah (s.ə.v.) belə buyurmuşdur: "Son sözü la ilahə illallah olan kimsə Cənnətə girməyi haqq etmişdir." Sünen-i Əbu Davud-Cənazə-3116
Bu rəvayətləri aşağıdakı rivayetlerle birlikdə incelediğimizde təlqinin kimlər üçün edilə ortaya çıxır. Ölmədən əvvəl son sözün la ilahə illallah olmasının əhəmiyyəti izah edilir. Və daha sonrada ölmək üzrə olanların sonuncu sözünün la ilahə illallah olması üçün ölüm sarhoşluğunda onlara təlqin edilərək yardım edilməsi tövsiyə edilir.
Əbu Kamil-i Cahderi Fudayl b. Hüseyn ilə Osman ibn Əbu Şeybe həmişə birdən Bişr'den rəvayət etdilər. Əbu Kamil dedi ki: Bizə Bişrü'bnü'l Mufaddal rəvayət etdi. (Dedi ki): Bize Umâratü'bnü Gaziyye rəvayət etdi. (Dedi ki): Bizə Yəhya ibn Ümid rəvayət etdi. Dedi ki: Əbu Səid-i Hudridən belə deyərkən eşitdim: Resûlullah (sas) "Ölenlerinize Allahdan başqa heç bir tanrı yoxdur, sözünü təlqin edin." Buyurdu. (Müslim-Cənazə-916, Tirmizi-Cənazə-976)
Bizə Əbu Şeybe'nin oğulları Əbu Bəkir ilə Osman rəvayət etdilər. Mənə Amru'n-Nâkıd da rəvayət etdi. Onlar həmişə birdən dedilər ki: Bizə Əbu Halid-i Ahmar, Yezîd b. Keysân'dan, o da Əbu Hâzim'den, o da Əbu Hüreyre'den naklen rəvayət etdi. Əbu Hüreyrə belə demiş: Resulüllah (sav) "Ölenlerinize: Allahdan başqa heç bir tanrı yoxdur, deməkdən təlqin edin." Buyurdu. (Müslim-Cənazə-917)
Rasûlullah (sav) buyurdu ki: "Xəstənin ya da ölən şəxsin yanında olduğunuz zaman xeyir söyleyiniz. Həqiqətən, şübhəsiz ki, mələklər sizin söylediklerinize amin deyə cavab verəcəklər." (Müslim, Sünen-i Əbu Davud-Cənazə-3115)
Ənəs (ra) 'ın rəvayət etdiyi aşağıdakı hadistir: "Rasûlullah (sav) ensardan xəstə bir adamı olub etdi. Ona dayıcığım dedi. La ilahə illallah də. Adam ona mən dayimin, amcamı olaram dedi. Peyğəmbər xeyir dayı deyə buyurdu. Man: La ilahə ilallah demək mənim üçün xeyirli bir şey ola bilərmi? Peyğəmbər (s.ə.v.): Bəli deyə buyurdu. " İmam Əhməd (III, 152-154, 268)
Müseyyeb İbn-i Hazn (ra) 'dən belə dediyi rəvayət edilmişdir: Əbu Tâlib `e ölüm (əlamətləri) gəldiyi vaxt ona, Resûlullah (sas) gəldi. Və əmisinin yanında Əbu Cehl İbn-i Hişam ilə Abdullah İbn-i Ebi Ümeyye `yi tapdı. Resûlullah (sas) Əbu Tâlib `e:" Ey ammi! (Lə ilahə illallah) də, nezd-i Bari `də özüylə sənə şehadet və şəfaət edə (bu mübârek) sözünü söylə!" buyurdu. Əbu Cehil və Abdullah İbn-i Ebi Ümeyye: "Ey Əbu Tâlib! Abdülmuttalib millətindən üz mü çevireceksin? Deyə men etdilər. Peyğəmbər-i Əkrəm amcasına bu söz-i tövhidi arza davam edirdi. Bu ikisi də mütemadiyen o sözlərini təkrar eyliyorlardı. Nəhayət Əbu Tâlib bunlara söylədiyi son söz olaraq: "O, (yəni mən) Abdülmuttalib milləti üzre" dedi və "Lə ilahə illallah" deməkdən çekindi. Resûlullah (sas): "Yaxşı bil amcacığım! And olsun ki, mən, haqqında məğfirət DILEMEKTEN nehy olunmadıkça hərhalda Allahu Təala` dan senin üçün bağışlanma və məğfirət diləyirəm! " dedi. (Buxari-Cənazə-665)
Ənəs b. Malik (ra) 'dən rəvayətə görə; (Abdü `l-Kuddüs) adlı bir Yahudi uşağı vardı. Nebî (s.a.v.) `e xidmət edərdi. (Bir ara) uşaq xəstələndi. Nebî aleyhi `s-selâm bunu iyâdeye gəldi. Və başucunda oturdu. Və uşağa: "Müsəlman ol!" buyurdu. Uşaq (yanında olan) atası (nın üzü) nə baxdı. Atası oğluna: 'Əbu `l-noyabr (sav)` ın əmrini qəbul et!' Dedi. Abdü `l-Kuddüs də dərhal: - (Əşhədu ən la ilahə illâ` llah və äşhädü ənnə Muhammeden resulullah) deyən Müsəlman oldu. Nebiyy-i Əkrəm (səv) xəstənin yanından çıxarkən: 'Hal-uşağı Cəhənnəm atəşindən xilas edən Cənabi-ı Haqq `a həmd ü senâlar olsun.' Deyirdi." (Buxari-Cənazə-663)
Cenab-ı Haqq (cc) buyurur ki: "Dirilerle ölülər də bir olmaz. Şübhəsiz ki, Allah, istədiyinə işitti-rir. Sən, kabirlerdekine eşitdirə. "Fatir 35/22
"İbnu'l-Cevzi bu ayənin təfsirində belə deyər: Uca Allah," kabirdekiler "ilə kafirləri kastetti və onları ölülərə benzetti" yəni, qəbirlərindən olanlar, Allahın kitabını işitemeyecekleri və Onun öğütlerinden yararlanamayacakları kimi, ürəyi ölü olan kimsə də, eşitdiyini faydalanamaz . "(Savfetü't Tefasir / Fatir suresi. 22. Ayeti təfsiri)
Ayət üzərində diqqətlə düşünüldüyündə qəbirdə olanların öğütler yararlanamayacakları üzərinə də vurğu edilir. O halda necə onlara öyüd-nəsihət verilə bilər və xatırlatma edilə bilər.
Sağ ikən öyüd-nəsihət götürməyən, doğru yola talip olmayan və ömrünü boş işlər arxasında keçirən birisi ölüm vaki olub da pərdə açılınca və sınaq müddəti sona erince mi ağlı başına gəlib öyüd-nəsihət qəbul edəcək? O zaman zatən hadisənin dehşetiyle hər şeyin fərqinə varacak varsa bir biliyi kimsənin hatırlatmasına gərək kalmadan cavabını verəcəkdir. Heç bir biliyi yoxsa Allahdan uzaq bir həyat yaşamış isə, Allahı unutmuş, Onun Peyğəmbərini unutmuş və Allahın kitabını arxasına atmışsa istədiyiniz qədər telkinde bulunun bir faydası olmaz.
"O kəslər ki, özləri mələklərin gəlməsini mi, ya da Rəbbinin gəlməsini mi və ya Rəbbinin bəzi ayələrin gəlməsini mi gözlüyorlar? Rəbbinin ayələrindən bəzilərinin gələcəyi gün, daha əvvəl iman etmemişse və ya imanıyla bir xeyir kazanmamışsa heç kəsə imanı fayda verməz. De ki: "Gözləyin, biz də, şübhəsiz ki, gözləyirik." Ənam 6 / 158
Bu ayə kafirlərin və onların iman etmək üçün Allahı və mələkləri görmək istemelerine və Allahın ayələrini açıqca görmeleriyle iman etmələrinin artıq bir şey ifadə göstərməyəcəyini bəhs edir. Amma bu ayətdə diqqət edilməsi lazım olan bir barədə budur: Münkər və Nekir mələkləri gəldiyi zaman Allahın ayələrini və dünya həyatından ayrılaraq qeyb olan axirət həyatına geçişle birlikdə gerçəkləri qəti bir şəkildə görən kişi üçün də eyni şey söz mövzusu olmaqdadır. Yəni o saatdan sonrakı xatırlatma bir işə yaramaz. Yəni ölülər işitse də işitmese də öyüd-nəsihət alıb, əməl etmə müddəti sona çatmışdır.
Ənəs b. Malik (ra) 'den Nebî (sav) `in belə buyurduğu revayet edilmişdir:" (Mü `min) qul, kabrinde konulup onun Əshabı və yaranı geri dönüb getdikləri zaman-ki meyyit, bunlar yürürken ayakkabılarının səsini belə şübhəsiz eşidir-ona (Münkər və Nekir adlı) iki mələk gəlir. Bunlar meyyit oturturlar. Və ona: Ha! Hal-Məhəmməd (s.ə.v.) deyilən kimsə haqqında (ki qərara nədir?) Nə fikirləşirsən? Deyə soruşacaqlar. O mü `min də: Samimi bildiyim və sizə də bildirmək istədiyim budur ki, Muhəmməd (sav) Allâh` ın qulu, və Allâh `ın Peyğəmbəri` dir, deyə cavab verər. Bunun üzərinə mələklər tərəfindən: "Ey mü` min! Cəhənnəm `dəki yerinə seyr etmək, Allahu Təala bu əzab yerini senin üçün cənnət` ten (uca) bir mövqeyə tebdili eyledi, deyilər. Nebî (sas): "O mü` min, cəhənnəm və cənnət `təki iki makâmını birdən görür" buyurmuşdur. Lakin kafir veyahut münafiq olan meyyit (mələklərin bu sualını qarşı): 'Peyğəmbər haqqında bir şey bilmirəm. Xalqın ona (peyğəmbər) dedikləri bir sözü (eşidir), mən də xalqa uyup söylerdim ', deyə cavab verər. Bu iki mələk tərəfindən bu kafir və ya münafığa: 'Hay sən anlamaz və uymaz olaydın!' Deyilər, sonra bu kafir və ya münafığın iki qulağı arasına demirden bir topuzla vurulur. O topuzu yiyince kafir və ya münafiq şiddətli sayha ilə bir səslənəcək ki, bu fəryad ins və çinden başqa bu ölüye yaxın olan hər şey eşidir. "(Buxari-Cənazə-Hadis no: 658)
Əbu Hüreyrə (ra) 'dən rəvayətə görə, belə demişdir: Rəsulullah (s.ə.v.) belə buyurdu: "Sizdən biriniz və ya ölü qəbirə konulunca qapqara mavi gözlü iki mələk ona gəlir onlardan birinə Münkər digərinə Nekir deyilər. O iki mələk belə deyərlər: Bu Muhəmməd deyilən adam haqqında nə fikirləşirsən? O kimsə isə ölmədən əvvəl dediyini eynilə təkrar edərək: O Allahın qulu və Rasûlüdür. Mən şehadet edirəm ki Allahdan başqa gerçək bir tanrı yoxdur. Muhammed'e onun qulu və Peyğəmbəridir. O iki mələk deyərlər ki: Sənin belə söyleyeceğini biliyordum. Sonra o qəbir yetmiş arşın qədər genişletilir və işıqlı hala gətirilər və rahatca yat uyu burada deyilər. O kimsə bu vəziyyəti mənim aileme dönüb xəbər verə bilər edə bilərəmmi? Deyince o iki mələk; gedin güvey kimi rahatca uyu gedin ögey oğulu olan kimsəni ailəsindən ən çox sevdiyi kimsə uyandırır deyərlər. O kişi o qəbirdə məhşər üçün diriltilinceye qədər rahat rahat yatır.
O qəbirə qoyulan kimsə münafiq isə Muhəmməd (sav) haqqında soruşulan suala; İnsanların peyğəmbər dediklərini duydum bende eynilə elə söylədim, gerçək ola bilərmi? deyilmi? bilemiyorum deyəcək. Bunun üzərinə o iki mələk; senin belə söyleyeceğini biliyordum deyərlər. O qəbirə, sıx onu deyilər, qəbirdə onu sıkıştırır da kaburga sümükləri yerlərindən oynayır. Allah onu beləcə məhşər günü uyandırıncaya qədər əzab etməyə davam edər. "(Tirmizi-Cənaiz: 70, Nesâî, Cənaiz: 114; Buxari, Cənaiz: 86)
Əgər ölən adam kulluğunu ortaya qoyan və müxlis amellerle yaşamış birisi isə zatən bir telkine ehtiyacı olmayacaq. Çünki belə mö'minlər üçün heç bir qorxunun olmayacağı ayetlerle bildirilməkdədir. Peyğəmbərimiz (sav) bunu belə xəbər verir: "Bu ümmət qəbirlərindən imtahana ediləcək. İnsan defnedilip yoldaşları ondan ayrılanda, əlində topuzla bir mələk gələrək onu oturtur və;" Bu adam (Rasûlullah haqqında nə fikirləşirsən "? Deyə soruşar. Kişi mö'min isə; "Allahdan başqa heç bir tanrı olmadığına və Muhəmməd (sas) 'in, Allahın qulu və Rəsulu olduğuna şahidlik edirəm" deyə cavab verər. Rzayev də ona; "Doğru söylədin" deyər ... "(Əhməd İbn Hənbəl, Müsned, III , 3, 40).
Kafir və münafiq isə yuxarıdakı hədisdə də keçdiyi üzrə Sualler cavab verə bilməyəcək.
Rəvayətə görə Taberani "Kəbir" də və ibn-i Əbu Mende, Əbu Ümame (ra) 'dən o da Resûlullah (sas)' den rivâyet etdiklərinə görə O (s.ə.v.) belə buyurdu:
"Kardeşlerimizin biri ölüb üstünü torpaqla kapatırsanız sizdən biri qəbrin baş ucunda içində:" Ey filan ibn-i filan! Desin, çünki ölü şübhəsiz eşidir, yalnız cavab verə bilməz. Sonra yenə, ey filan ibn-i filan desin. Çünki o vaxt kabrinde oturur. Bir daha ey filan ibn-i filan desin. O da o zaman, "məni irşad edin, Allahın mərhəmətinə qovuşan", deyər. Amma siz onun belə deməsi fərq edə bilməzsən. Sonra belə desin:
"Dünyaca sahib olduğun inancını saxla, Allahdan başqa heç bir tanrı olmadığına, Məhəmmədin Onun qulu və Onun Peyğəmbəri olduğuna şahidlik et. Çünki sən Allahın Rəbb olduğuna, İslamın din olduğuna, Muhəmmədin peyğəmbər olduğuna, Quran 'ın imam olduğuna razı olmuşdun. " Məhz o zaman Münkər və Nekir mələkləri ondan uzaqlaşaraq "özünə dəlillər təlqin edilənin yanında oturmağa hacet yoxdur" deyə cavab verəcəklər. Allah, o iki mələyə qarşı ölünün müdafiəçisi olur. (İmam Celaleddin Es-Suyuti, Kabir Alemi, s. 190-191)
Bu rəvayətə görə özünə təlqin verilməyən adamın hüccet olmayacaq və Sualler cavab verə bilməyən. İrşad edilmə isə sağ ikən ola biləcək bir şeydir. Öləndən sonra irşad etmə olsaydı o zaman gerçeklerle üz-üzə gələn hər kəsi asanca iman etdirmək mümkün olardı. Əgər belə bir irşad olsa səbəb peygamberimiz ölmək üzrə olan insanlara Söz-i tövhidi söylettirebilmek üçün səy harcamazdı.
Osman ibn Affan'dan (ra) demişdir ki: Peyğəmbər (sav) cenazeye defnetme işini bitirince, (cenazeye qəbrinin) başında durub: "qardaşın üçün (Allahdan) bağışlanmağınızı dileyim. Onun üçün (qəbir sualını cavab verməkdə) muvaffakiyet isteyiniz. Çünki o, bu anda görə sorğu-sual çəkilir. " buyurdu. (Əbu Davud-cənazə-3221)
Bu rəvayətə görə Rəsulullah (s.ə.v.) telkinde etməyi deyil, qəbirdə tapılan üçün dua etməyi tövsiyə edir. Təlqin ilə edilən xatırlatma eynilə imtahanda suallara cavab verməkdə zorlanan birinə yaxşı bilən birisinin kopiya verməsi kimi bir şey olmaqdadır. O zaman sorğu mələkləri kopyacıya kızan müəllim kimi telkinde olanlara səbəb köməkçi olursunuz bu adam dünyada ikən öyüd-nəsihət almadı Allahın ayələrini nəzərə almadı, Rəbbini tanımadı və əmrlərinə uymadı amma siz ona kömək edirsiniz deyə kızsa yeridir. Bu vəziyyət imtihanı bitirmiş imtahan kağızı təslim edilmiş birinə kömək etməyə çalışmaq kimi bir şey olmaqdadır. Yəni imtahana bitmiş siz hələ ona yardımçı olmağa çalışırsınız.
Əgər təlqin ilə ölənlərin söz-i şehadeti söyleme və soruşulan Sualler cavab vermə kökü olsaydı o zaman gerçeklerle üz-üzə gələn kafirlərə belə Müsəlman olmaları təlqin edilərək bu yaptırılabilirdi. Allah (cc) mö'minlərin xüsusiyyətlərini sayarken onların gaibe iman etdiklərindən bəhs edir. Ölüncə pərdə açılacaq və qeyb olan məlumatlar, ölən adam üçün ortaya çıxmış olunca deyilən söz-i şehadeti nə mənası olacaqdır. Vacib olan görmədiyi halda iman etmək, kulluğunu ortaya qoymaq və saleh əməllər işlemektir.
Allah (cc) buyurur ki: "O (Allah), hansınızın daha gözəl əməl işleyeceğini sınamaq üçün ölümü və həyatı yaratdı. O, üstün və güclü olandır, çox bağışlayandır." (Mülk: 67 / 2)
"Özünə yaxşılıq və pislik edə bilmə qüdrəti verilən insanın yaradılışı maksatsız deyil, əksinə, Allah onu imtahana etmək məqsədi ilə yaratmışdır. Bu həyat insana verilmiş bir sınaq müddəti və ölüm bu müddətin sona çatması deməkdir. Üçüncüsü, Yaradıcının bu müddəti (fürsəti) insana vermesinin səbəbi, onun yaxşı mi, pis mü olduğu dünyada fiilen ispatlansın diyenin. "(Mevdudi-Tefmu'l Qur'an)
"Onun arşı su üzərində ikən əməl baxımından hansınızın daha yaxşı olduğunu sınamaq üçün göyləri və yeri altı gündə yaradan Odur." Hud, 11 / 7
Dünya insanın özünə verilən imkan daxilində yaxşı yada pis nə edəcəyiniz belirlenebileceği bir yerdir. Bura iş və cəhd göstərmə yeri axirət isə yapılanlar karşılığının verileceği yeridir.
Peyğəmbərimiz (sav) ölən birsinin defninden sonra qəbrinin başında yukarda keçdiyi kimi bir telkinde bulunmamıştır. Təlqin yapılabileceğine dair görüş sahiblərinin söykəndiyi dəlillər isə tevil nəticəsində əldə edilən və ya zəif delillerdir. Halbuki bu mövzuda gələn rəvayətləri bütününe baxıldığında edənlər üçün deyil ölmək üzrə olanlar üçün təlqin edilə, qəbir qoyulan üçün də dua edilə biləcəyi açıq bir şəkildə aydın olmaqdadır.
| Baxılıb: 1673 | Tarix: 
