Tarixdən
məlumdur ki, Ömər bin əl-Xattab ilə - radiyallahu anhu - Əlinin qızı
Umm Kulsum - radiyallahu anhə - ailə həyatı qurublar. Həm sünnilərin,
həm də şiə tarix alimlərinin qəbul etdikləri bu tarixi fakt şiələrin
qurduqları əfsanəni məhv edir. Şiələr Ömər ilə Əli arasında bir
ədavətin olduğunu iddia etdikləri halda tarix onların dediklərinin
əksini göstərir. Məgər insan öz qızını düşməninə ərə verərmi?!
Lakin bəzi şiələr bu faktın onların əqidələrini alt-üst etdiyini
anladıqları üçün bunu inkar etməyə çalışırlar. Onlar bu barədə ortaya
bir çox yalanlar atırlar. Elmi ilk əllərdən öyrənə bilməyən müsəlmanlar
isə onların bu yalanları qarşısında şübhəyə düşürlər. Biz bu yazımızda
onların şübhələrinə cavab verməyə çalışacağıq.
Bu barədə gələn rəvayətlər səhihdirmi?
Bəzi
şiələr iddia edir ki, bu barədə həm sünni, həm də şiə mənbələrində
gəlmiş rəvayətlər zəifdir. Onlar deyirlər ki, guya bu evliliyi
sünnilərin əsas qaynaq kitabları qeyd etməyiblər. Bütün bu iddialar nə
qədər doğrudur?
* əl-Buxari "əs-Səhih” kitabında rəvayət edir:
”
"Abdən
bizə rəvayət etdi: Abdullah bizə xəbər verdi; Yunus bizə İbn Şihəbdən
xəbər verdi; Saləbə bin Əbi Malik dedi ki, Ömər bin əl-Xattab –
radiyallahu anhu – Mədinənin qadınları arasında bəzi paltarlar
bölüşdürdü və sonunda yaxşı bir paltar qaldı. Onun yanındakılardan
bəziləri ona dedilər: "Bunu sənin nəzdindəki peyğəmbərin – salləllahu
aleyhi va səlləm – qızına ver!” Bununla Əli’nin qızı Umm Kulsum’u qəsd
edirlər. Ömər dedi: "Umm Səlit buna daha layiqdir” və Umm Səlit
peyğəmbərə - salləllahu aleyhi va səlləm – beyət etmiş ənsar
qadınlarındandır. Ömər dedi: "O, bizə Uhud günü su daşıyardı.”[1]
Bu hədis belə özlüyündə bu evliliyi isbat etməyə kifayət edir. Lakin biz digər hədisləri də inşəAllah göstərək.
* İbn Əbi Şeybə "əl-Musannəf” əsərində rəvayət edir:
"Əbu
Bəkr bizə rəvayət etdi: dedi: Cərir bin Abdilhəmid bizə Mənsurdan, o da
əl-Hakəm’dən rəvayət etdi; dedi: Ömər öldüyü zaman Əli Umm Kulsumu
(evindən) götürdü və Talha öldükdə Aişə öz bacısını (evindən)
götürdü.”[2]
Bu rəvayətin isnadı səhihdir. əl-Hakəm Həzrəti
Əli’dən, İbn Abbas’dan və digər səhabələrdən hədis eşitmişdir. Bu, Əli
və digər səhabələrlə qarşılaşmış tabiinin şahidliyidir və tarixi bir
fakt kimi kifayət edər.
* əl-Hakim "əl-Müstədrək” əsərində rəvayət edir:
"Əbu
Abdullah Muhamməd bin Yaqub və Əbu Yəhya Əhməd bin Muhamməd
əs-Səmərqəndi, hər ikisi bizə rəvayət edərək dedilər: Muhamməd bin Nasr
əl-İmam bizə rəvayət etdi: Bizə Yəhya bin Yəhya rəvayət etdi: Abduləziz
bin Muhamməd bizə Cafər bin Muhamməd’dən, o da atasından xəbər verdi:
Umm Kulsum bint Əli – radiyallahu anhumə - və onun oğlu Zeyd bin Ömər
bin əl-Xattab hər ikisi də bir gündə vəfat etdi və onlardan hansının
daha əvvəl öldüyü bilinmədi. Onlardan heç biri bir-birinə varis olmadı.
Siffin əhli də bir-birinə varis olmamışdı, əl-Hərra əhli də bir-birinə
varis olmamışdı.”
Bu hədisin isnadı səhihdir və bunda faydalar vardır: Umm Kulsum’un Ömərdən bir oğlu olmuşdur.”[3]
* Şeyx əl-Albani "İrva əl-Ğalil” kitabında deyir:
"Səid
(3/1/65/240) və əd-Darimi (2/379) və əl-Hakim (4/345-346) Abdulaziz bin
Muhamməd yolu ilə Cafər bin Muhamməd’dən, o da atasından rəvayət edir:
"Umm Kulsum bint Əli – radiyallahu anhumə - və onun oğlu Zeyd bin Ömər
bin əl-Xattab hər ikisi də bir gündə vəfat etdi və onlardan hansının
daha əvvəl öldüyü bilinmədi. Onlardan heç biri bir-birinə varis olmadı.
Siffin əhli də bir-birinə varis olmamışdı, əl-Hərra əhli də bir-birinə
varis olmamışdı.” əl-Hakim dedi: "İsnadı səhihdir.” əz-Zəhəbi hökmdə
onunla razılaşdı və hədis onların dediyi kimidir. (yəni səhihdir)”[4]
* əl-Beyhəqi "əs-Sünən əl-Kubra” kitabında rəvayət edir:
"Əbu
Abdullah əl-Hafiz (yəni əl-Hakim ən-Neysəburi) bizə xəbər verdi:
əl-Həsən bin Yaqub və İbrahim bin Asamə rəvayət etdilər; dedilər:
əs-Səri bin Xazimə bizə rəvayət etdi; Məla bin Əsəd bizə rəvayət etdi;
Vuheyb bin Xalid bizə Cafər bin Muhamməd’dən, o isə atasından, o da Əli
bin əl-Hüseyn’dən rəvayət etdi: H (yəni digər sənədi bununla
birləşdirir) Əbu Abdullah əl-Hafiz bizə xəbər verdi; Əbul-Abbas
Muhamməd bin Yaqub bizə rəvayət etdi: Əhməd bin Abdilcabbar bizə
rəvayət etdi: Yusun bin Bukeyr bizə İbn İshaq’dan rəvayət etdi; Əbu
Cafər mənə atası Əli bin əl-Hüseyn’dən rəvayət etdi; dedi: Ömər bin
əl-Xattab – radiyallahu anhu – Umm Kulsum bint Əli – radiyallahu anhum-
ilə evləndikdə Allah Elçisinin – salləllahu aleyhi va səlləm –
məscidində qəbri ilə minbəri arasındakı mühacirlərin məclisinə gəldi,
orada onlardan başqa heç kəs oturmamışdır. Ona xeyir dua verdilər.
Dedi: "Allaha and olsun ki, onunla yalnız ona görə evləndim ki, Allahın
Elçisindən – salləllahu aleyhi va səlləm – belə deyərkən eşitdim:
"Bütün səbəb və nəsəblər Qiyamət günü qopuqdur, yalnız mənim səbəbim və
nəsəbimdən olanlardan başqa.” (əl-Beyhəqi deyir) : Hədisin ləfzi İbn
İshaqa aiddir və o, mürsəl həsəndir. Digər yollarla da məvsul və mürsəl
olaraq rəvayət olunmuşdur.”[5]
Hədisin sənədi səhihdir, hədisin
mürsəl olmasının səbəbi isə budur ki, əl-Hüseynin oğlu Əli
Zeynul-Abidin – radiyallahu anhu – Həzrəti Ömərdən rəvayət etməmişdir.
Lakin tarixi bir fakt kimi Zeynul-Abidin öz bibisinin evlilik faktını
zikr etmişdir. Bu isə dəlil olaraq kifayət edər.
* İmam əz-Zeylai əl-Hənəfi "Nasbur-Rayə” kitabında deyir:
”Əbu
Davud[6] və ən-Nəsai bunu Ammər’dən rəvayət etmişlər: Dedi: Umm
Kulsum’un və oğlunun cənazəsində iştirak etdim, oğlanı imama yaxın
yerləşdirdilər və mən buna etiraz etdim. Onların arasında İbn Abbas,
Əbu Səid, Əbu Qatədə və Əbu Hureyrə var idi və onlar dedilər: "Bu,
sünnətdir.” ən-Nəvəvi – rahiməhullah - dedi: "Sənədi səhihdir.”
əl-Beyhəqi isə rəvayət edir ki, camaatın arasında Həsən, Hüseyn, Əbu
Hureyrə, İbn Ömər, Allahın Elçisinin – salləllahu aleyhi va səlləm –
səhabələrindən səksənə yaxın səhabə iştirak etmişdi. Bir rəvayətdə
imamın İbn Ömər olduğu deyilir. əl-Beyhəqi[7] Nafi’dən rəvayət edir ki,
İbn Ömər kişili qadınlı doqquz cənazəyə namaz qıldı və kişiləri imama
yaxın, qadınlara isə qibləyə yaxın yerləşdirdi və onları bir sırada
yerləşdirdi. Umm Kulsum bint Əli’nin – və o, Ömər bin əl-Xattab’ın
zövcəsidir – və Zeyd bin Ömər olaraq tanınan oğlunun da cənazəsi
qılındı. Həmin gün imam Səid bin əl-As idi və həmin gün namaz qılanlar
arasında İbn Abbas, Əbu Hureyrə, Əbu Səid və Əbu Qatədə var idi. Oğlanı
imama yaxın yerləşdirdilər və hədisi zikr etdi.”[8]
* Hafiz İbn Hacər əl-Asqalani – rahiməhullah – "Talxisul-Habir” kitabında deyir:
"əd-Dəraqutni
və əl-Beyhəqi’nin rəvayətində Nafi, ibn Ömərdən rəvayət edir ki, yeddi
cənazəyə namaz qıldı, hamısı qadın və kişilər idi. Kişiləri imama
yaxın, qadınları isə qibləyə yaxın yerləşdirdi və onları bir sırada
düzdü. Ömərin zövcəsi Umm Kulsum bint Əli və Zeyd adı ilə tanınan
oğlunan cənazəsi də yerləşdirildi. Həmin gün imam Səid bin əl-As idi və
insanlar arasında həmin gün İbn Abbas, Əbu Hureyrə, Əbu Səid və Əbu
Qatədə var idi. Oğlan imama yaxın yerləşdirildi və bunun nə olduğunu
soruşdum. Bunun sünnət olduğunu dedilər. Bunu eynilə İbnul-Carud
"əl-Muntəqa” əsərində rəvayət etmişdir. İsnadı səhihdir.”[9]
Eləcədə Şeyx Nasirud-Din əl-Albani – rahiməhullah – Umm Kulsum və oğlunun cənazəsi haqqındakı hədisi səhih saymışdır.[10]
Lakin
mövzunun daha da ətraflı anlaşılması və ortada heç bir şəkk və şübhənin
qalmaması üçün bəzi şübhələrə də cavab vermək faydalı olar.
Hər
şeydən əvvəl bilmək lazımdır ki, Ömərin – radiyallahu anhu – Umm Kulsum
ilə evlənməsi bütün firqələr tərəfindən icma ilə qəbul olunmuşdur.
Şiələr də əhli-sünnət kimi bu evliliyi icma ilə qəbul etmişdir, lakin
bunu müxtəlif şəkillərdə izah etmişlər.
Şiələrin nəsəb
alimlərindən Əbul-Həsən əl-Öməri (vəfatı hicri 443) bu evliliyi
"əl-Mucdi fi Ənsəb ət-Talibiyyin” kitabında zikr edir. Eləcə də digər
böyük şiə nəsəb alimi Əbu Nasr əl-Buxari "Sirr əs-Silsilə əl-Ələviyyə”
kitabında bunu təsdiqləmişdir. Şiələrin "Əminul-İslam” ləqəbini
verdikləri şeyxləri ət-Tabərsi bu evliliyi "İiləm əl-Vəra bi Əaləm
əl-Hudə” kitabında[11] təsdiqləyir, lakin bu evliliyin uzun bir
söz-söhbətdən və Ömərin təzyiqindən sonra baş verdiyini qeyd edir.
Şiələrin bəlkə də ən böyük nəsəb alimi İbnut-Taqtaqi əl-Həsəni (vəfatı
hicri 709) "əl-Əsili fi Ənsəb ət-Talibin” kitabında bu evliliyi zikr
edir. Bu kitabı müasir şiə alimlərindən biri əs-Seyyid Mehdi ər-Rəcai
təhqiq etmişdir və o, Şihəb əd-Din əl-Məraşi ən-Nəcəfinin ən məşhur
tələbələrindən biridir. İbnut-Taqtaqi bu kitabını İbn Nasriddin
ət-Tusi’yə hədiyyə edib və həmin kitabda "Əmirul-muminin’in qızları”
ünvanı altında bunları deyir: "Umm Kulsum, anası Fatimə əz-Zəhra –
aleyhəssələm – və onunla Ömər bin əl-Xattab evlənmişdir və ondan Zeydi
dünyaya gətirmişdir.” Kitabı təhqiq edən bu sözlər barədə dipnot açaraq
əl-Öməri’nin sözlərini zikr etmiş və daha sonra isə Ömərin bir
şeytaniyyə (cin qız) ilə evləndiyini deyənlərin sözlərini nəql etmişdir
və sonunda deyir: "Bu rəvayətlər arasında əsas, dəlil sayılacaq daha
əvvəl qeyd etdiyimiz kimi, Abbas bin Abdulmuttəlib onu atasının –
aleyhissələm – razılığı və izni ilə Ömərə ərə vermişdir. Ömərdən Zeydi
dünyaya gətirmişdir...” Oxuyucu kitabı təhqiq edən bu muhaqqiqin
sözlərinə diqqətlə fikir versin! Çünki muhaqqiq bütün bu rəvayətlər
içindən əsas və dəlil sayılacaq, ağıl ilə dərk olunacaq rəvayətlərə
əsaslanmışdır.
Bu evliliyi təsdiq edən alimlərdən biri də
Əbul-Qasim Əli bin Əhməd əl-Kufi’dir (vəfatı hicri 352) və bunu
"əl-İğasə fi Bidəis-Sələsə” kitabında zikr etmişdir. Bu evliliyin qəsb
və zorla həyata keçdiyini söyləsə də, istənilən halda bu evliliyin baş
verdiyini etiraf etmişdir.
Muhamməd bin Yaqub əl-Kuleyni də bu
evliliyi "əl-Kafi” kitabında qeyd etmişdir. Bu barədə dörd hədis
gətirmişdir, bunlardan ikisini "Umm Kulsum’un evliliyi” babında zikr
etmişdir.
əl-Məclisi (vəfatı hicri 1111) "əl-Kafi” kitabına
yazdığı "Məratul-Uqul fi Şərh Əxbar Alir-Rasul” adlı şərhində bu dörd
hədis haqqında hökmləri qeyd etmişdir. Bu dörd hədisdən ilk ikisinin
həsən, üçüncü hədisin məvsuq, dördüncü hədisin isə səhih olduğunu
demişdir.
Nəsəb alimlərindən İbn Kəlbi (vəfatı hicri 146) və onun atası Hişam Əbul-Munzir bu evliliyi təsdiqləyirlər.
Şiələrin
ortaya atdıqları şübhələrdən də biri budur ki, tarixdə Umm Kulsum’un
Ömərdən sonra Cafərin oğullarından Muhamməd və Aun ilə evləndiyi qeyd
olunmuşdur. Lakin bəzi mənbələr qeyd edir ki, Muhamməd bin Cafər Tustər
döyüşündə ölmüşdür. O zaman necə olur ki, Ömərdən sonra Umm Kulsum ilə
evlənmiş olur?
"əl-İstiabə” kitabında Muhamməd bin Cafər’in
Tustər’də öldüyü zikr olunmuşdur. "əl-İstiabə” kitabının sahibi bunu
əl-Vaqidi’yə aid etmişdir. əl-Vaqidi isə bunu qətiyyətlə
söyləməmişdir, beləki İbnul-Əsir "Usd əl-Ğabə” kitabında ondan nəql
edərkən yazır: "əl-Vaqidi dedi: Muhamməd bin Cafər’in kunyəsi
Əbul-Qasim idi. Deyilir ki, o, Tustər’də şəhid düşmüşdür. Bunu Əbu Ömər
(ondan) nəql etmişdir.”[12]
Aydın olur ki, əl-Vaqidi bunu sadəcə
olaraq eşitmiş və nəql etmişdir. Hətta fərz etsək ki, bunu əl-Vaqidi
dəqiq tarixi bir fakt kimi təsdiqləmişdir, yenə bununla heç bir şey
isbat olunmur. Çünki təhqiq əhli Muhamməd bin Cafər’in Tustərdə
ölməsini inkar ediblər. əl-Hafiz İbn Hacər deyir:
"Əbu Ömər isə
əl-Vaqidi’dən nəql edir ki, onun kunyəsi Əbul-Qasim idi və o, Ömərdən
sonra Umm Kulsum bint Əli ilə evlənmişdir. Dedi: "Tustər’də şəhid
düşmüşdür.” Onun Siffin’də Əli ilə birlikdə iştirak edənə qədər
yaşadığı da deyilmişdir. əd-Dəraqutni "əl-İxva” kitabında deyir: "Onun
Siffin’də qətl edildiyi, onun Abdullah bin Ömər bin əl-Xattab ilə
döyüşdüyü və bir-birilərini öldürdüyü söylənmişdir.” əl-Mərzəbani
"Mucəm əş-Şuəra” kitabında zikr edir ki, o, qardaşı Muhamməd bin Əbi
Bəkr ilə birlikdə Misirdə olmuşdur. Muhamməd bin Əbi Bəkr öldürüldükdə
gizlənmişdir. Ak şəhərindən, sonra isə Ğafiq şəhərindən bir nəfər onun
yerini göstərmişdi, daha sonra Fələstinə qaçmışdır. Sonra Xasəm’dəki
dayılarının yanına gəlmiş, onlar da onu Muaviyyədən qorumuşlar. Bu
barədə şer yazmışdır. Bu təhqiq əl-Vaqidi’nin onun Tustər’də şəhid
düşməsi barəsindəki sözünü rədd etməkdədir.”[13]
Aydın olur ki, Muhamməd bin Cafər – radiyallahu anhu – Tustər döyüşündə vəfat etməmişdir.
Şiələrin
ortaya atdıqları şübhələrdən də biri budur ki, mənbələrdən bəzilərində
Abdullah bin Cafərin Zeynəb bint Əli öldükdən sonra onun bacısı Umm
Kulsum bint Əli ilə evləndiyi qeyd olunur. Umm Kulsum Zeynəbdən əvvəl
öldüyü halda bu, necə mümkündür?
İbn Sad və əd-Dəraqutni kimi
alimlər Umm Kulsum’un Abdullah ilə evləndiyini deyirlər və bu barədə
zəif xəbərlərə əsaslanıblar. Bu, sadəcə olaraq ravilərin xətasıdır.
Bunun xəta olduğu isə ortadadır, çünki onlar deyirlər ki, Zeynəbdən
sonra Abdullah Umm Kulsum ilə evlənmişdir, lakin tarix bunu inkar edir.
Çünki Umm Kulsum Zeynəbdən əvvəl ölmüşdür.
Bundan başqa bu
evlilik haqqındakı məlumat dəqiq deyildir. əl-Hafiz "Təhzib ət-Təhzib”
əsərində Qasəm bin Luluə haqqında danışaraq deyir: "əl-Buxari’nin nikah
babının əvvəllərində sənədsiz olaraq rəvayət etdiyi əsərdə onun adı
keçmişdir; dedi: Abdullah bin Cafər eyni zamanda həm Əlinin qızı, həm
də onun (onun dul buraxdığı) qadını ilə evli olmuşdur. Said bin Mənsur
bu əsəri Muğira bin Muqassim yolu ilə həmin bu Qasəm bin Lu’lu’ə’dən
isnadı ilə rəvayət etmişdir: "Abdullah bin Cafər eyni zamanda həm
Əlinin (dul buraxdığı) qadını Leyla bint Məsud ən-Nəhşəliyyə, həm də
Əlinin Fatimədən olan qızı Umm Kulsum ilə evli olmuşdur. Abdur-Rahmən
bin Mehran’ın tərcümeyi-halında buna bənzər bir əsər qeyd olundu, lakin
orada Zeynəb bin Əli qeyd olunmuşdu. əz-Zuhri bu fərqli əsərləri
birləşdirərək dedi: "Bir çox kəs mənə xəbər vermişdir ki, Abdullah bin
Cafər eyni zamanda Əlinin qızı və Əlinin (dul buraxdığı) qadını ilə
evli olmuşdur. Əlinin həmin qızı öldükdən sonra, digər qızı ilə
evlənmişdir.” Bunu əl-Beyhəqi öz sənədi ilə rəvayət etmişdir.”[14]
Üstəlik
tarix kitablarının çoxu Abdullah bin Cafər’in tərcümeyi halında onun
Zeynəb ilə evliliyini qeyd edirlər, lakin Umm Kulsum ilə evliliyindən
bir şey yazmırlar. Nəticə olaraq deyə bilərik ki, bəzi tarixçilərin
dəlilsiz-sübutsuz iddiası isbat olunmuş tarixi faktı inkar etməz.
Şiələr
yenə deyirlər ki, bəzi mənbələrə görə Umm Kulsum Kərbalada iştirak
etmiş və üstəlik orada bir xütbə vermişdir. Bu, onun ölüm tarixi ilə
uyğun gəlmir.
Umm Kulsum təxminən hicri 49-cu ildə ölmüşdür.
Onun Kərbəlada iştirak etməsini isə sünni mənbələri deyil, şiələrdən
qeyri-mötəbər mənbələrdə qeyd olunmuşdur. Bunu mötəzili əl-Məsudi
(hicri 345-də ölüb) "Muruc əd-Dəhəb” kitabında, əl-Qadi ən-Numən bin
Muhamməd bin Mənsur əl-Məğribi (hicri 363-də ölüb) "Şərhul-Əxbər fi
Fədail Əimmətil-Əthar” kitabında (3/198), İbn Nəmə əl-Hilli (hicri
645-də ölüb) "Musir əl-Əhzən”də və Muhamməd Baqir əl-Məclisi
"Bihərul-Ənvar” kitabında qeyd etmişlər. Bunların heç bir əhli-sünnət
alimləri tərəfindən qaynaq sayılmır.
Şiələr öz şeyxlərindən olan
Məraşi Nəcəfi’nin "İhqaqul-Haqq” kitabına[15] istinadən iddia edirlər
ki, Əbu Bəkrin Umm Kulsum adındakı qızı Əlinin himayəsi altında
böyümüşdür və bu səbəbdən bəziləri onun Əlinin qızı olduğunu zənn
ediblər. O zaman belə çıxır ki, Ömərin evləndiyi Əlinin deyil, Əbu
Bəkrin qızı olmuşdur.
Buradan görünür ki, bu Məraşi Nəcəfi öz
təəssübkeşliyindən belə cahilliyə yol vermişdir, halbuki onun tələbəsi
Ömərin Əlinin qızı ilə evliliyini təsdiq etmişdir. Onun cahilliyi isə
budur ki, Həzrəti Əli evlənərkən Əbu Bəkrin zövcəsi Əsma bint Umeys ilə
evlənmişdir. Umm Kulsum isə Əsma bint Umeys’in qızı deyildir. Əbu
Bəkr’in Əsma bint Umeys’dən yalnız Muhamməd adlı oğlu olmuşdur. Üstəlik
həmin bu Umm Kulsum digər açıq-aydın səbəblərə görə Əsma bint Umeys’in
qızı ola bilməz. Çünki əgər Əsma bint Umeys’in qızı olarsa, belə çıxır
ki, həmin bu Umm Kulsum öz qardaşlarına ərə getmişdir?! Özü də bir yox,
dalbadal iki qardaşa ərə getmişdir. Çünki məlumdur ki, Əsma bint Umeys
Əbu Bəkrdən əvvəl Cafər bin Əbi Talibin zövcəsi olmuşdur və ondan Həbəş
torpağında üç dənə oğlu olmuşdur: Abdullah, Aun və Muhamməd və Umm
Kulsum bunlardan iki qardaşa ərə getmişdir. əl-Məraşi’nin necə bir
qələt etdiyi gözlər qarşısındadır.
Məsələn Həzrəti Hüseynin
zövcəsinin, yəni Zeynul-Abidin’in anasının adı haqqında şiələr özləri
bir çox xəbərlər rəvayət ediblər, ən azı beş dənə ad deyirlər. Bu
ixtilafa əsaslanıb digər isbat olunmuş faktları inkar edə bilmərik.
Yəni, məsələn onun fars şahının qızı olmasını inkar edə bilmərik. Ya da
peyğəmbərin hansı gündə doğulması haqqında gəlmiş xəbərlərə əsasən
digər səhih xəbərləri inkar edə bilmərik. Ya da Umm Kulsum’un bacısı
Zeynəb’in nə zaman ölməsi, həyatının sonunu harada keçirməsi haqqındakı
müxtəlif rəvayətlərin gəlməsi heç cür onun haqqında isbat olmuş tarixi
faktları inkar etməyə əsas vermir.
Ömər, Umm Kulsum bint Əbi Bəkr ilə yoxsa Umm Kulsum bint Əli ilə evlənmişdir?
Daha
sonra bəzi şiələr iddia edirlər ki, Əlinin Ömərə ərə verdiyi öz qızı
deyildir, lakin onun tərbiyəsi altında böyümüş Umm Kulsum bint Əbi
Bəkr’dir. Çünki Əbu Bəkr öləndən sonra onun zövcəsi Əsma ilə Həzrəti
Əli evlənmişdir. Belə bir iddia cahillikdir, çünki Əsma’nın Əbu Bəkrdən
yalnız bir oğlu olmuşdur, o da Muhamməd bin Əbi Bəkr’dir. Əbu Bəkrin
qızı Umm Kulsum’un anası isə Həbibə bint Xaricə’dir.
Üstəlik Umm
Kulsum bint Əbi Bəkr atasının ölümündən sonra dünyaya gəlmişdir və o,
Əbu Bəkrin qızları arasında yaşca ən kiçiyidir. əl-Hafiz İbn Hacər
deyir: "Umm Kulsum bint Əbi Bəkr əs-Siddiq ət-Təymiyyə, tabiidir,
anasının qarnında olarkən atası (yəni Əbu Bəkr) ölmüşdür və o, atasının
ölümündən sonra dünyaya gəlmişdir.”[16] Aydın olur ki, Əbu Bəkrin qızı
Umm Kulsum Ömərin xilafətinin ilk ilində dünyaya gəlmişdir. Ömər isə on
il xilafətdə olmuşdur. Ömər ölərkən Umm Kulsum’un hələ 9 yaşı belə
tamamlanmamışdı. Necə olur ki, Ömərdən Zeyd və Ruqeyyə adında iki uşağı
olmuşdur?! Tarixdən məlumdur ki, Ömər hicri 27-ci ildə Umm Kulsumu
Əlidən istəmişdir və həmin bu zamanda Əbu Bəkrin qızının hələ dörd yaşı
tamamlanmamışdı. Lakin Əlinin Qızı Umm Kulsum isə peyğəmbərin –
salləllahu aleyhi va səlləm – vəfatından əvvəl dünyaya gəlmişdir. Adi
insan ağlı da təsdiq edir ki, Ömər Əbu Bəkrin qızı ilə deyil, Əlinin
qızı ilə evlənmişdir və ondan iki uşağı olmuşdur. İbn Xalkən öz tarix
kitabında[17] Umm Kulsum bint Əbi Bəkr haqqında deyir: "Onunla Talha
bin Ubeydullah evlənmişdir və ondan Muhamməd adında oğlu olmuşdur,
Məkkənin valisi idi və ondan həm də Zəkəriyya və Aişə’ni dünyaya
gətirmişdir. Sonra Talha qətl edilir və onunla Abdurrahmən bin Abdilləh
bin Əbi Rabia əl-Məxzumi evlənmişdir.” əş-Şeyx əş-Şəblənci "Nur
əl-Əbsar” kitabında deyir: "Umm Kulsum onun (Əbu Bəkrin) qızları içində
ən kiçiyidir. Anasının adı Həbibə bint Xaricə bin Zeyd’dir. Əbu Bəkr
ölərək onu dul buraxmışdır və o, bu zaman Umm Kulsum’dan hamilə idi.
Əbu Bəkrin vəfatından sonra dünyaya gəlmişdir və onunla Talha bin
Ubeydullah evlənmişdir.”[18]
Qeyd etməliyik ki, Ömərin Əbu
Bəkrin qızı Umm Kulsum’un əlini istəməsi haqqında səhih heç bir şey
gəlməmişdir. Bu barədə İbn Cərir ət-Tabəri rəvayət edərək deyir:
"əl-Mədəini dedi: "Əbu Bəkrin qızı Umm Kulsumun əlini istəmişdi və o,
yaşca kiçik idi...” Bu rəvayətin eynisini İbn Kəsir əd-Dəməşqi
"əl-Bidayə van-Nihayə” kitabında[19] İbn Cərirdən nəql etmiş, lakin
bunu ondan nəql etdiyini zikr etməmişdir. Bu rəvayətin muttəsil bir
sənədi yoxdur. Bunu ət-Tabəri gördüyünüz kimi əl-Mədəini’dən rəvayət
edir. əl-Mədəini hicri 244 və ya 245-ci ildə vəfat etmişdir. ət-Tabəri
isə hicri 310-cu ildə vəfat etmişdir. Bu iki alimin ölümü arasında 82
il vardır. Sözsüz ki, ət-Tabəri ondan bir şey eşitməmişdir. Üstəlik
əl-Mədəini öz rəvayətlərinin çoxunu sənədsiz rəvayət edir. Bunu da
əlavə edək ki, əl-Mədəini zəif bir ravidir. əz-Zəhəbi onun haqqında
deyir: "Əli bin Muhamməd Əbul-Həsən əl-Mədəini əl-İxbəri, çoxlu kitab
sahibidir. İbn Adiy onu "əl-Kamil” kitabında (zəif ravilər haqqında
kitabdır) zikr edərək deyir: "Əli bin Muhamməd bin Abdilləh bin Əbi
Seyf əl-Mədəini, Abdurrahmən bin Sumrə’nin mövlasıdır. Hədisdə güclü
deyildir. Xəbərlər rəvayət etmişdir, sənədlə rəvayət etdiyi
rəvayətlərin sayı azdır.”[20]
Yekun olaraq demək olar ki, Ömər
Əbu Bəkrin qızı ilə evlənməmişdir. Evlənmək bir kənarda qalsın, Əbu
Bəkrin qızı Umm Kulsum’un əlini istəməsi belə sabit olmamışdır. Ortaya
maraqlı bir sual çıxır: Ömərin Əlinin qızı ilə evlənməsi və ondan uşağı
olması səhih hədislərdə sabit olduğu halda şiələr bunu əsassız yerə
inkar edirlər. Lakin Əbu Bəkr’in qızı ilə evlənməsi barədə muttəsil bir
sənədi olmayan bir şeyi necə asanlıqla qəbul edirlər?! Bu, onların öz
havalarına, istək və şəhvətlərinə tabe olduqlarını göstərir!
Ömər cinlərdən olan bir qızla evlənmişdirmi?
Bəzi
şiələr isə iddia edirlər ki, guya Əli, Nəcran’dan olan bir cini
çağırmış və bu cin Umm Kulsum bint Əli’nin surətini almış və Əli ona
Ömərin yanına getməyi əmr etmişdir.
Bunu Nemətullah əl-Cəzairi
rəvayət edir.[21] Ümumiyyətlə onu qeyd etməliyəm ki, bu, Nemətulləh
əl-Cəzairinin adı keçən kitabı xurafatlar və səfehliklərlə doludur.
Məsələn, həmin kitabında qeyd edir ki, sərçələri öldürmək lazımdır,
çünki sərçələr sünnidir və Əbu Bəkr ilə Öməri sevirlər, Əlini
sevmirlər.[22]
Bu rəvayət də həmin bu xurafatlardan biridir.
Rəvayətdə üstəlik həmin cinin yəhudi olduğu da qeyd olunur. Cinin adı,
atasının adı da qeyd olunur. Görəsən nə üçün cin yəhudi olmalıdır?
Məgər müsəlman cinlər yoxdur? Üstəlik niyə Nəcrandan olacaqmış,
Mədinənin ətrafında cinlər yaşamır? Üstəlik Həzrəti Əli’də cinləri
idarə etmək qabiliyyəti haradandır?
Bu rəvayətin xurafat
olduğunu hətta müasir şiələr də etiraf edirlər. Ona görə də bunu inkar
etmək üçün vaxt sərf etməyə ehtiyac yoxdur. Lakin aydın olan budur ki,
bu rəvayətləri uyduranlar Ömərin Umm Kulsum ilə evlənməsi həqiqətindən
əziyyət çəkiblər. Çünki onların zamanında bu evlilik hamı tərəfindən
tarixi bir fakt olaraq qəbul olunmuşdu. Ona görə də bu rəvayətləri
uyduranlar, müxtəlif yollarla bu həqiqəti təhrif etməyə çalışıblar.
Lakin təbii ki, bu cəhdlərinin hamısı boşa çıxıb.
Şeyx əl-Mufid’in bu evliliyi inkar etməsi və bunun cavabı
Şeyx
əl-Mufid’ə qədər heç bir şiə alimi bu evliliyi inkar etməyib. Onlar da
əhli-sünnət kimi bu tarixi faktın baş verdiyini qəbul edirdilər, lakin
əhli-sünnətdən fərqli olaraq bunu müxtəlif yollarla izah etməyə
çalışırdılar. Lakin Şeyx əl-Mufid hicri beşinci əsrdə gələrək bu
evliliyi inkar etdi. Daha sonra isə onun tələbəsi əş-Şərif əl-Murtəda
"əş-Şafi” adlı kitabında bu fikirdə ustazına tabe olmuşdur.
əl-Mufid
bu evlilikdə şəkk etmişdir. Onun nəzərinə əsasən bu barədə gəlmiş
xəbərlər sabit deyil, çünki bunu rəvayət edən əz-Zubeyr bin Bəkkar’dır.
əz-Zubeyr isə məlum olduğu kimi nəsəbi əz-Zubeyr bin əl-Avvam’a çatır.
Şiələr isə iddia edirlər ki, Zubeyr ailəsi Əliyə nifrət edib, ona
düşmənçilik ediblər. Buna görə də onlar Zubeyr ailəsi ilə əhli-beyt
arasında baş vermiş hər bir evlilik əlaqəsini inkar edirlər. Məsələn
Seyyidə Səkinə bint Hüseyn’nin Musab bin əz-Zubeyr bin əl-Avvam’a ərə
getməsini də inkar edirlər.
əz-Zubeyr bin Bəkkar (və ya Bəkkar
əz-Zubeyri) "əl-Muvaffəqiyyat” kitabının sahibidir. Nəsəb alimidir və
onun əmisi Musab bin Abdilləh bin əz-Zubeyr də nəsəb alimidir.
əz-Zubeyr bin Bəkkar kitabında ondan çoxlu nəql etmişdir. Şiələrə görə
hər ikisi də nəqllərində siqa deyillər.
Təbii ki, əl-Mufid’in dediyi bütün bu iddialar əsassızdır və onun təəssübkeşliyini göstərir.
Hər şeydən əvvəl görək ki, Zubeyr ailəsi ilə əhli-beyt arasında bir düşmənçilik olmuşdurmu?!
Əhli-beyt
ilə Zubeyr ailəsi arasında qız verib, qız almaq məşhurdur. Bunu həm
sünni, həm də şiə alimləri kitablarında qeyd ediblər.
Məsələn
Abdullah bin əz-Zubeyr bin əl-Avvam, Həccac bin Yusuf əs-Səqafi
tərəfindən öldürülənə qədər Ummul-Həsən bintul-Həsən bin Əli bin Əbi
Talib ilə evli olmuşdur. Bunu şiələrin məşhur nəsəb alimlərindən biri
olan Əbul-Həsən əl-Öməri "əl-Mucdi” kitabında deyir. Eləcədə Ruqeyya
bintul-Həsən bin Əli bin Əbi Talib, Amr bin əl-Munzir bin əz-Zubeyr bin
əl-Avvam’a ərə getmişdir. Eynilə Səkinə bintul-Hüseyn bin Əli bin Əbi
Talib isə Musab bin əz-Zubeyr bin əl-Avvam’a ərə gedib və bu evlilik
çox məşhurdur. Bunun üçün məşhur şiə nəsəb alimi İbn Anəbə’nin
"Umdətut-Talib fi Ənsəb Ali Əbi Talib” kitabına bax![23] Bütün bu
evliliklər göstərir ki, Zubeyr ailəsi ilə əhli-beyt arasında heç bir
düşmənçilik olmamışdır.
Üstəlik şiddətli şiəliyi ilə tanınmış
İbn Nədim "əl-Fihrist” kitabında deyir: "əz-Zubeyr bin Bəkkar: Əbu
Abdullah əz-Zubeyr bin Əbi Bəkr Bəkkar bin Abdilləh bin Musab bin Sabit
bin Abdilləh bin əz-Zubeyr bin əl-Avvam. Mədinə əhlindəndir, xəbər və
nəsəb alimlərindən biridir. Şair, saduq, ravi, alicənab biridir.
Məkkənin qaziliyinə üstlənmişdir...”[24]
Şiə alimi İbn Nədim öz
kitabında əz-Zubeyr bin Bəkkar’ı doğru sözlü, alicənab biri kimi
tanıtmışdır. Əgər əz-Zubeyr bin Bəkkar həqiqətən də əhli-beytə
düşmənçiliyi ilə tanınsaydı həmin bu şiə alimi kitabında onu belə
təqdim edərdimi?!
Görəsən əl-Mufid haradan çıxardır ki,
əz-Zubeyr bin Bəkkar əhli-beytə düşmənçilik etmişdir? əz-Zubeyr bin
Bəkkar’ın babası Abdullah bin Musab bin Sabit ilə əl-Hüseyn’in
nəvələrindən biri olan Yəhya bin Abdilləh arasında ədavət olduğu şiələr
tərəfindən iddia olunur. Buna görə deyirlər ki, həmin kəs ələvilərə
qarşı düşmənçilik etmişdir. Lakin belə bir iddianın səhih olduğunu fərz
etsək belə, məgər düşmənçilik genlərlə atadan oğullarına keçirmi?! Biz
bilirik ki, şiələr imamlığın atadan oğula keçdiyinə etiqad edirlər,
amma nasibiliyin atadan oğula irs ilə keçdiyinə də etiqad etdiklərini
bilmirdik. Onda gərək mübarək xəlifə Ömər bin Abdiləziz də Ömərin
ailəsindən olduğuna görə ləkələnsin!?!?!?!
Lakin biz belə bir
düşmənçiliyin olduğunu kökündən inkar edirik. Abdulla bin Musab ilə
Yəhya bin Abdilləh arasındakı bu düşmənçiliyi Əbul-Fərəc əl-İsfahani
"əl-Əğani” kitabında zikr edir və ət-Tabəri tarixində qeyd etmişdir.
Əbul-Fərəc
əl-İsfahani’yə gəldikdə isə o, təəssübkeş bir şiədir. əl-Qadi Əbu Əli
əl-Muhsin bin Əbil-Qasim ət-Tənuxi deyir: "Bizim gördüyümüz şiə
ravilərindən biri də Əbul-Fərəc əl-İsfahani’dir.” Əbul-Fərəc
əməvilərdən olmuşdur, ona görə də alimlərin çoxu onun tərcümeyi halında
şiəlik etməsindən təəccüblənmişlər. Məsələn, İbnul-Əsir deyir: "Şiə
idi, bu isə qəribədir.” əz-Zəhəbi deyir: "Qəribə hallardan biri də
budur ki, mərvanlı biri şiə olmuşdur.” Yenə deyir: "Şiə olmuşdur və
əməvilərdə belə bir hal nadirdir.” İbnul-Cövzi deyir: "Şiyəlik
etmişdir, onun kimi birisi nə özlüyündə, nə də rəvayətində siqə
deyildir.” İbn Hacər deyir: "Zeydi şiələrindəndir və belə bir hal
əməvilərdə nadirdir.” Lakin şiələrdən bəziləri onun şiə olmasını inkar
etmişdir. əl-Xavanəsəri bunu "Ravdət əl-Cənnət” kitabında inkar
etmişdir. Digər şiələr isə onun şiə olmasını etiraf edirlər. Lakin bu
şəxsiyyət haqqında oxumaq istəyən Doktor Muhamməd Əhməd Xaləfullah’ın
"Sahibul-Əğani Əbul-Fərəc əl-İsfəhani” kitabına baxsın! İstənilən halda
həmin bu şəxs rəvayətdə siqə deyildir. Onun rəvayətində heç bir ibrət
yoxdur.
Şiələrin alimi əl-Mufid bunu ortaya atmış ilk
alimləridir. əl-Mufid’dən də əvvəl yaşamış şiə alimi Əbul-Qasim Əli bin
Əhməd əl-Kufi "əl-İstiğasə fi Bidəis-Sələsə” kitabında bu evliliyi
təsdiqləyir. Bu xəbərlər nəsəb alimlərindən bir çox kanalla rəvayət
olunmuşdur və bunlar təvatür dərəcəsini belə keçir. Belə bir xəbəri
yalnız Zubeyr bin Bəkkar ilə zəiflətmək isə gülməlidir.
Məsələn,
əş-Şeyx Hüseyn bin Muhamməd bin əl-Həsən əd-Diyarbəkiri tarix
kitabında[25] bu rəvayətləri sənədləri ilə birlikdə rəvayət etmişdir.
Bunu məsələn İbn Qatədə, Asim bin Amr’dan, o da İbn İshaq’dan rəvayət
edir. Bir başqa rəvayəti Əbu Amr rəvayət edir. Sonra İmam Əhməd
"əl-Mənaqib”də İbn Səmmən yolu ilə rəvayət etmişdir. Bir başqa rəvayət
isə Vaqid bin Muhamməd bin Abdilləh bin Ömər yolu ilə gəlir, bunu
əd-Dəvləbi təxric etmişdir. İbn Səmmən isə bunun ləfzini ixtisar edərək
rəvayət etmişdir. Sonra Ömərin Umm Kulsuma verdiyi mehr barədəki
rəvayətləri də Əbu Amr, əd-Dəvləbi və İbn Səmman rəvayət etmişdir.
Digər rəvayətlər isə Umm Kulsum ilə onun oğlu Zeydin bir gündə öldüyünü
hekayə edir. Bütün bu rəvayətlər çoxdur və bunları İbn İshaq,
əd-Dəvləbi, İbn Səmmən, Ammər bin Əbi Ammər, Əbu Amr və digərləri
rəvayət ediblər və bu rəvayətlərin çoxunun sənədində Zubeyr bin
Bəkkar’dan heç bir əsər, əlamət yoxdur. Bu rəvayətləri rəvayət
edənlərdən bir çoxu Zubeyr bin Bəkkar’dan daha əvvəl yaşamışdır.
əz-Zubeyr bin Bəkkar hicri 256-ci ildə vəfat etmişdir. Lakin bu
rəvayətlərdən bir çoxunu İbn İshaq (Əbu Abdullah Muhamməd bin İshaq bin
Yəssar bin Xayyər) rəvayət etdir. Əslən farsdır və hicri 151-ci ildə
vəfat etmişdir. Həmin bu İbn İshaq sözsüz ki, əz-Zubeyr bin Bəkkar’dan
əvvəl yaşamışdır, nəinki ondan, hətta əmisi Musab bin Abdilləh bin
əz-Zubeyrdən belə daha əvvəl yaşamışdır. İbn İshaq’ın məşhur tələbəsi,
məşhur sira kitabının sahibi İbn Hişam da bu ikisindən əvvəl
yaşamışdır. O, ya hicri 213-cü ildə, ya da 218-ci ildə vəfat etmişdir.
Ona görə də əl-Mufid’in etirazı əsassızdır və gülməlidir.
Üstəlik
bunu əl-Öməri kimi məşhur şiə nəsəb alimi kitabında təsdiq etmişdir.
İbn Anəbə’nin "Umdətut-Talib fi Ənsəb Ali Əbi Talib” kitabına müqəddimə
yazan muhəqqiq həmin bu müqəddiməsində əl-Öməri haqqında deyir:
"Şiələrin ilk nəsəb alimlərindən olan əş-Şeyx əl-Öməri: Əbul-Həsən Əli
əs-Sufi Nəcməddin Əbul-Həsən Əli bin Muhamməd bin Əli bin Muhamməd.
Nəsəbi Ömər bin Əli Zeynil-Abidin’ə qədər çatır. Buna görə də ona
əl-Öməri deyilmişdir. İbnus-Sufi adı ilə tanınmışdır. Nəsəb alimidir.
Hicri 443-cü ildən sonraya qədər sağ olmuşdur. İki seyyidin, əl-Murtəda
və ər-Rida’nın müasiridir. Onunla İbn Anəbə arasında üç əsr vardır və
onun "əl-Məcdi fi Ənsəb ət-Talibin” adlı kitabı vardır.”[26] Həmin bu
əl-Öməri şiələrdəki nəsəb alimlərinin şeyxi sayılır. əl-Mufid nəsəb
alimi deyildir, şiələrdə əl-Mufid fiqh alimi kimi tanınmışdır. Nəsəb
məsələlərində isə fiqh aliminin deyil, nəsəb aliminin sözü keçərlidir.
Üstəlik əl-Öməri özü əhli-beytdəndir və öz nəsəbini hamıdan yaxşı
bilir. Həmin bu əl-Öməri "əl-Mucdi” kitabında deyir: "Fatimədən –
aleyhəssələm – olan qızı Umm Kulsum, adı Ruqeyyədir. Ömər bin
əl-Xattaba ərə getmişdir və ondan Zeydi dünyaya gətirmişdir...[27]”
Şiələrdə
Əminul-İslam adı ilə tanınan ət-Tabərsi kitabında[28] deyir: "Umm
Kulsum’a gəldikdə isə, məhz onunla Ömər bin əl-Xattab evlənmişdir.
Bizim əshabımız deyir ki, Əli – aleyhissələm – çoxlu müdafiə, şiddətli
imtina, hər cür bəhanə gətirdikdən sonra evləndirmişdir. Beləki bütün
bunlardan sonra qızın məsələsini əl-Abbas bin Abdilmuttəlib’ə
tapşırmağı ona zərurət vadar etmişdir. O da onu ərə vermişdir...”
əl-Kuleyni
"əl-Kafi” kitabında "Təzvic Umm Kulsum” babında rəvayət edir: "Əli bin
İbrahim, atasından, o da İbn Əbi Umeyr’dən, o da Hişam bin Səlim’dən, o
Hamməd’dən, o da Zərara’dan, o isə Əbu Abdullah’dan – aleyhissələm –
Umm Kulsum’un ərə verilməsi haqqında rəvayət edir: "Bu, bizdən qəsb
olunmuş bir fərcdir[29].”
Muhamməd bin Əbi Umeyr’dən, o da Hişəm
bin Səlim’dən, o da Əbu Abdilləh’dən – aleyhissələm – belə dediyini
rəvayət edir: "Onun əlini istədikdə möminlərin əmiri Əli dedi: "O,
uşaqdır.” Dedi: Abbasla qarşılaşdı və ona dedi: "Məndə nə var ki? Nə
eybim var ki?” Abbas dedi: "Nə olub ki?” Dedi: "Qardaşın oğlundan
qızını istədim, məni geri çevirdi.Allaha and olsun ki, zəmzəmi
dolduraram və sizin heç bir hörmət məqamınızı sağ buraxmaram, hamısını
dağıdaram. Sonra ona qarşı iki şahid gətirib oğurluq etdiyini
göstərərəm, sonra sağ əlini kəsərəm.” Abbas onun yanına gəldi və ona
xəbər verdi. Ondan qızın işini ona tapşırmasını istədi, o da verdi.”[30]
Kitaba
təhqiq yazan kitabda Umm Kulsum haqqında məlumat vermiş. Onun Əlinin
qızı olduğunu söyləmişdir. Daha sonra isə əl-Mufid’in sözlərini
gətirmişdir. Sanki bunlarda əl-Mufid’in sözləri əl-Kuleyni’nin
hədislərindən üstündür. Halbuki, hədis alimləri "Məratul-Uqul”
kitabında hədislərin səhih olduğunu göstərmişdir.
Digər iki rəvayəti isə başqa babda qeyd etmişdir və bu iki rəvayəti təqdim edirəm:
"Humeyd
bin Ziyad, İbn Səmaə’dən, o da Muhamməd bin Ziyad’dan, o da Abdullah
bin Sənan’dan və Muaviyə bin Ammər’dən, o da Əbu Abdullah’dan rəvayət
edir: "Ondan əri ölmüş qadın haqqında soruşdum; iddətini evində
keçirməlidir, yoxsa istədiyi yerdə?” Dedi: "Dilədiyi yerdə, Ömər
ölərkən Əli Umm Kulsumun yanına gəldi və onu qövmünün yanına götürdü.”
İkinci rəvayət də bunun kimidir.[31]
Ola bilər ki, şiələr
imamlarından gələn bu rəvayətlərin zəif olduğunu iddia etsinlər. Çünki
onlarda artıq adət olmuşdur ki, öz planlarına uyğun olmayan rəvayətləri
zəif sayaraq qaçmağa çalışırlar. Lakin bu qeyd etdiyimiz dörd hədisin
dördü də şiə alimlərinə görə qəbuldir. Şiələrdə mühəddislərin xətmi
olaraq tanınan Muhamməd əl-Baqir əl-Məclisi "Məratul-Uqul” kitabında
"təzvic Umm Kulsum” babındakı iki hədisin "həsən” olduğunu demişdir
(bax: "Məratul-Uqul”, 20/24), "əri ölmüş və onunla əlaqədə olmuş qadın
harada iddətini keçirməlidir və ona vacib olan nədir” babındakı iki
hədisdən birincisini "məvsuq”, ikincisini isə "səhih” saymışdır. (bax:
"Məratul-Uqul”, 21/197)
əl-Məclisi bu evliliyi inkar edən
əl-Mufid’ə və digərlərinə cavab verərək deyir: "Ola bilsin ki, bu iki
alim bunu ona görə qeyd etmişdir ki, rəqiblərə (yəni əhli-sünnətə)
qarşı üstün olsunlar. əl-Mufid’in də bunun baş verməsini inkar etməsi
də belədir, beləki o, bununla bəyan edir ki, bu hadisə onların
(əhli-sünnətin) rəvayət yolları ilə sabit olmamışdır. Yoxsa bu xəbərlər
varid olduqdan və daha sonra sənədləri ilə birlikdə gətirəcəyimiz
rəvayətlərdə Əlinin – aleyhissələm – Ömər ölərkən gəlib Umm Kulsumu
evinə götürməsi qeyd olunduqdan və "Bihərul-Ənvar” kitabında rəvayət
etdiyim rəvayətlərdən sonra bunu inkar etmək çox qəribədir. Bunun
cavabında əsas götürülən budur ki, bu hadisə təqiyyə və məcburiyyət
qarşısında baş vermişdir. Belə bir ehtimal uzaq ehtimal sayılmaz, çünki
çox zaman zərurətdə haramların hökmləri dəyişir və vaciblərdən
olur...”[32]
Hicri üçüncü əsrin nəsəb alimlərindən Əhməd bin
Yəhya əl-Bələzuri nəsəb haqqında yazdığı kitabında deyir: "Umm Kulsum
Ömər bin əl-Xattab’a ərə getmişdir, ondan Zeyd bin Öməri dünyaya
gətirmişdir. Ömər qətl olunduqdan sonra Muhamməd bin Cafər bin Əbi
Talib ilə evlənmişdir. O da öldükdən sonra Abdullah bin Cafər,
Zeynəbdən sonra onunla evlənmişdir. Umm Kulsum və oğlu Zeyd eyni gündə
vəfat etmişdir. Onların cənazəsini Abdullah bin Ömər qılmışdır...”[33]
Müasir
şiə alimlərindən əş-Şeyx Muhamməd Baqir əl-Mahmudi "Ənsab əl-Əşrəf”
kitabının təhqiqində deyir: "İbnul-Kəlbi deyir: "Umm Kulsum bint Əli
Ömərdən Zeyd bin Ömər və Ruqeyyə bint Öməri dünyaya gətirmişdir. Zeyd
və anası bir gündə vəfat etmişdir və Zeyd aldığı yaradan vəfat
etmişdir. Ömər öldükdən sonra Aun bin Cafər bin Əbi Talib, sonra
Muhamməd bin Cafər ilə, sonra isə Abdullah bin Cafər ilə evlənmişdir.”
Ola
bilsin ki, bunu oxuyan şiələr İbnul-Kəlbi’nin kim olduğunu tanımırlar.
Ona görə də onun haqqında kiçik məlumat verim. Şiə alimi İbn Nədim onun
haqqında "əl-Fihrist” kitabında deyir: "Təfsir, əxbar və insanların
həyatını bilən kufəli alimdir. Nəsəb elmində digər alimlərdən əvvəl
yaşamışdır...Muhamməd bin Səib əl-Kəlbi Kufə şəhərində hicri 146-cı
ildə vəfat etmişdir.”
İbn Kəlbi, onun əsl adı Əbul-Munzir Hişam
bin Əbin-Nadr Muhamməd bin əs-Səib bin Bəşər əl-Kəlbi’dir. Şiələrin
imamı əs-Sadiq’in əshabındandır. Onun atası isə Muhamməd bin əs-Səib
əl-Kəlbidir. O isə İmam əl-Baqir’in əshabındandır. Bu ikisi haqqında
şiə şeyxi Abbas əl-Qummi deyir: "əl-Kəlbi, nəsəb alimidir. Ona həm də
İbnul-Kəlbi deyilir. Əbul-Munzir Hişam bin Əbin-Nadr Muhamməd bin
əs-Səib bin Bəşər əl-Kəlbi, Kufə şəhərindəndir. İnsanlar içində nəsəb
elmində ən elmlisi idi. Nəsəb elmindən bir hissəsini atası, İmam
əl-Baqir’in əshabından olan Əbun-Nadr Muhamməd bin əs-Səib’dən
almışdır. Əbun-Nadr isə Qureyşin nəsəbini Əbu Salehdən, o da Aqil bin
Əbi Talib’dən almışdır...Nəsəb və təfsir alimi olmuşdur, hicri 146-cı
ildə Kufədə vəfat etmişdir.”[34]
Nə əcəb şiələr öz imamlarının
əshabından ən güclü nəsəb alimlərindən gələn şahidliyi deyil, beşinci
əsrdə yaşamış əl-Mufid’in gülməli etirazını qəbul edirlər?!
əl-Mufid
bu evliliyi şübhə altına qoymaq üçün başqa yollara da əl atmışdır.
əz-Zubeyr bin Bəkkar haqqındakı şübhələrə cavab verdikdən sonra onun
digər şübhələrinə baxaq. əl-Mufid deyir: "Hədis özlüyündə fərqlənir.
Bəzən Əlinin – aleyhissələm – özünün əqdi bağladığı, bəzən isə Abbasın
bunu etdiyi, bəzən isə bu evlilik əqdinin Ömərin təhdidindən sonra
olduğu, bəzən isə bunun Əlinin öz ixtiyarı və seçimi ilə olduğu rəvayət
olunur.
Daha sonra isə ravilərdən bəziləri zikr edir ki, Ömərdən
Zeyd adında oğlu olmuşdur, bəziləri isə onunla əlaqədə olmamışdan əvvəl
öldürüldüyünü deyir. Bəziləri deyir ki, Zeyd bin Ömərin övladları
olmuşdur, bəziləri isə Zeydin özündən sonra övlad tərk etmədən öldüyünü
deyirlər. Bəziləri onun və anasının birlikdə öldüyünü deyir, bəziləri
isə anasının ondan sonra yaşadığını deyir. Bəziləri deyir ki, Ömər Umm
Kulsuma qırx min dinar mehr vermişdir, bəzilərinə görə isə dörd min
dinar vermişdir. Bəzilərinə görə mehri əlli min dinar olmuşdur. Bu
ixtilaf hədisi batil etmiş olur.”[35]
Hər şeydən əvvəl bilmək
lazımdır ki, bir hadisə haqqında müxtəlif məlumatların rəvayət
olunması, həmin hadisənin baş verməməsi anlamına gəlməz. Ümumiyyətlə bu
hadisəni bu səbəbə görə inkar etmək gülüncdür. Peyğəmbərin – salləllahu
aleyhi va səlləm – doğumu və ölümü haqqında müxtəlif rəvayətlərin
rəvayət olunması heç bir şeyə təsir etməz. Və yaxud şiələrin özlərinin
Həzrəti Əlinin övladlarının sayında ixtilaf etmələri Əlinin heç bir
övladının olmamasına dəlalət etməz. əl-Mufid özü övladlarının sayının
27 olduğunu deyir, "Əayən əş-Şiə” kitabının sahibi əl-Əmin isə bunun 33
olduğunu deyir. əl-Məsudi onların sayının 31 olduğunu, Əbul-Qasim
İsmayıl isə 32 olduğunu deyir. əl-Yəmari isə 29 olduğunu deyir.
Sonra
şiə alimləri özləri Əli Zeynəl-Abidin’in anasının, yəni Həzrəti
Hüseynin zövcəsinin adı barədə ixtilaf ediblər, beşə yaxın ad
deyilmişdir. Halbuki hamı bilir ki, onun anası fars şahzadəsi olmuşdur,
əsir düşmüş və Hüseynə qismət olmuşdur. İndi onun adının dəqiq
bilinməməsi, bizə əsas verirmi ki, onun şəhzadə sülaləsindən olduğunu
inkar edək?! Eləcədə Mehdi Muntəzarın anasının kimliyində də ixtilaf
ediblər. Məgər bütün bunlarla bir şeyi inkar etmək mümkün olsaydı, o
zaman şiələrin dininin çoxunu inkar etmək asan olardı. əl-Mufid ortaya
şübhə atır, Zeydin övladsız öldüyünü, yoxsa özündən sonra övlad tərk
etdiyini, anası ilə bir gündə öldüyünü, yoxsa ayrı-ayrı vaxtlarda
öldüyünü və sair ixtilafları ortaya atır ki, bununla bu hadisənin
kökündən yalan olduğunu isbat etsin. Bu hiyləgarların hiyləsidir!
Halbuki, elm əhli belə hallarda səhih olan ilə zəif olan görüşlərin
arasını ayırır və səhih görüşü qəbul edərək zəif görüşləri kənara
atırlar. Bir də əl-Mufid’in evliliyin keyfiyyəti haqqında ortaya atdığı
ixtilaflar isə onların öz rəvayətlərinə əsasəndir. Bizim rəvayətlərimiz
bu evliliyin Əlinin öz ixtiyarı ilə olduğunu göstərir. Axı necə ola
bilər ki, Əli qızını təhdid qarşısında Ömərə ərə versin?! Məgər kimsə
öz canından qorxub öz şərəfini kafir saydığı, ən yaxşı halda fasiq və
zalım saydığı birinə ərə verə bilərmi?! Bir də Əli kimi biri təhdiddən
niyə qorxmalıdır ki? Halbuki əl-Mufid kitabında rəvayət edir ki,
Həzrəti Əli bədr döyüşündə müşriklərin yarısından çoxunu özü təklikdə
qırmışdır. Hətta alimlərindən Nemətullah əl-Cəzairi Əlinin peyğəmbərdən
belə – salləllahu aleyhi va səlləm –cəsur olduğunu deyir. Belə bir
insan məgər hansı şəkildə özünü qorumaq üçün öz qızını zorla ərə verə
bilər?!
Qaldı ki, Ömərin Umm Kulsum ilə əlaqədə olmadan əvvəl
ölməsinə, belə bir şeyi nəsəb alimləri söyləmirlər. Əhli-sünnətdən
ümumiyyətlə heç kəs bunu deməmişdir. Bunu deyən şiə alimi
əl-Məsudi’dir. əl-Məsudi isə şiəlikdə ifrata gedənlərdəndir. Eləcədə
Zeydin özündən sonra övlad tərk etmədən ölməsi və anası ilə eyni gündə
ölməsi barəsində gələn hədislər səhihdir. Əhli-sünnət bundan başqa heç
bir şey demir və əhli-sünnətdə bundan başqa bir görüş yoxdur.
Mehrin
dəyərinə gəldikdə isə qəbul olunmuş görüşə görə bunun miqdarı qırx min
dinar olmuşdur. Bu görüş ət-Tabərinin tarixində[36], İbn Sadın
"ət-Tabəqat əl-Kubra” kitabında[37], İbnul-Əsirin "əl-Kamil”
kitabında[38], "Təhzib Tarix Dəməşq” kitabında[39], "Əaləm ən-Nisə”
kitabında[40] və əd-Diyarbəkiri’nin tarix kitabında[41] təsdiqlədikləri
görüşdür. Mehrin əlli min yoxsa on min olması barədəki ixtilaf isə
yalnız şiə alimi əl-Yaqubi tərəfindən tarix kitabında zikr
olunmuşdur.[42]
Məgər mehrin miqdarının dəqiq bilinməməsi, bu
barədə fərqli fikirlərin olması bu evliliyin baş verməməsi anlamına
gəlirmi?! Belə bir şeyi yalnız səfeh iddia edər!
İnternetdə bəzi
yalanlar və əsassız dəlillər də qeyd olunur və onlara burada aydınlıq
gətirmək lazımdır. İbn Hacərin "əl-İsabə” kitabında Ömərin Əbu Bəkrin
qızı Umm Kulsum ilə evləndiyinin qeyd olunduğu iddia olunur. Əlimizdəki
"əl-İsabə fi Təmyiz əs-Səhabə” kitabına nəzər saldıq. Kitabın arxasında
kitabda qeyd olunan kəslərin adları səhifəsi ilə birlikdə təqdim
olunmuşdur. Umm Kulsum bint Əbi Bəkrin adı üç dəfə qeyd olunmuşdur və
hər üç yerə də deyilən bu iddiadan bir şey tapmaq olmur. Lakin Umm
Kulsum bint Əli ilə Umm Kulsum bint Əbi Bəkrin tərcümeyi-hallarına
baxdıq. əl-Hafiz İbn Hacər, Umm Kulsum bint Əli ilə evlənən kəsin Ömər
olduğunu qeyd etmişdir, lakin Əbu Bəkrin qızı Umm Kulsumun Ömər ilə
evləndiyini qeyd etməmişdir.
Sonra guya İbn Quteybə "əl-Məarif”
kitabında Əlinin bütün qızlarının Aqil ilə Abbasın oğullarına ərə
getdiyini dediyi iddia olunur. əl-Məarif kitabının əlimizdəki nüsxəsinə
baxdıqda bunun yalan və təhrif olduğunun şahidi oluruq. Çünki İbn
Quteybə həmin kitabda Əli bin Əbi Talibin qızları haqqında bunları qeyd
edir: "Zeynəb əl-Kubra bint Fatimə Abdullah bin Cafərin xanımı olmuş və
ondan uşaqları olmuşdur. Onların adlarını qeyd etdik. Umm Kulsum
əl-Kubra’ya gəldikdə isə, o, Fatimənin qızıdır. Ömərin yoldaşı olmuş və
ondan uşaqları olur və onların adlarını daha əvvəl zikr
etmişik...Əlinin qalan qızları isə - Ummul-Həsən’dən başqa – Aqilin və
Abbasın oğulları ilə evləniblər. Ummul-Həsən isə Cadə bin Hubeyrə
əl-Məxzumidə ərdə olmuşdur, həmçinin Fatimə də istisnadır, o isə
əl-Haris bin Əsəd oğullarından Said bin əl-Əsvəd’də ərdə olmuşdur.”[43]
Bunun da bir yalan olduğu anlaşılmış olur.
Daha sonra isə maliki
alimi Muhamməd bin Abdil-Baqi əz-Zurqani’nin sözlərini dəlil
gətirirlər. əz-Zurqani deyir: "Umm Kulsum isə Ömər bin əl-Xattab ilə
evlənmiş və (Umm Kulsum) həddi-büluğa çatmamış Ömər vəfat
etmişdir...”[44] Bunun cavabı isə budur ki, əz-Zurqani hicri 1122-ci
ildə (miladi 1710-cu ildə) vəfat etmişdir. O, son dövrdə yaşamış
alimlərdən biridir. Ondan əvvəl kiminsə belə bir söz dediyini bilmirik.
Ola bilsin ki, İbn Sad’ın "ət-Tabəqat əl-Kubra” kitabındakı sözlərini
nəql etmək istəmiş, lakin bunu nəql edərkən xəta etmişdir. İbn Sad sözü
gedən kitabında bu barədə deyir: "Onunla Ömər bin əl-Xattəb evlənmişdir
və o, bu zaman qız uşağı idi, həddi büluğa çatmamışdı. Ömər ölənə qədər
onun zövcəsi olaraq qalmışdır və ondan Zeyd bin Ömər və Ruqeyyə bint
Öməri dünyaya gətirmişdir.”[45] İstənilən halda əz-Zurqani’nin sözləri,
nə də ki, İbn Sad’ın sözləri heç bir şeyi isbat etmir, çünki bu,
alimlərin mücərrəd sözləridir. Alimlər isə xəta etməyə məhkumdurlar.
Yenə
internet səhifələrinin birində şiələr iddia edirlər ki, guya "Ömərlə
Umm Kulsum’un nikahı hicri 17-ci ildə baş verib. O vaxt Umm Kulsum’un
4-5 yaşı olardı. Deməli o, 12 və ya 13-cü hicri ilində anadan olub.” Bu
cümləni isə "Tarixu Əbil-Fida” kitabına (1/171) aid edirlər. Lakin biz
"Tarixu Əbil-Fida” kitabına hicri 17-ci ildə baş verənlər haqqında
yazılanlara baxanda görürük ki, orada sadəcə olaraq bu sözlər qeyd
olunur: "Umm Kulsum bint Əli bin Əbi Talib ilə evləndi və o, Fatimənin
– radiyallahu anhumə - qızıdır.” Aydın olur ki, bu da bir yalandır.
Yenə
əd-Diyarbəkiri’nin ”Tarixul-Xamis” kitabında yazılan Əlinin qızı Umm
Kulsum’un əlini istədiyini, lakin Umm Kulsum’un bunu geri çevirdiyi
yazılır. Lakin bu, bir xətadır. Çünki əd-Diyarbəkiri bunu "ər-Riyad
ən-Nədra” kitabından nəql edir, lakin ər-Riyad ən-Nədra kitabında
Əlinin qızı Umm Kulsum’un adı keçmir. Buradan da anlaşılır ki, bu ya
müəllifin səhvi, ya da kitabın üzünü köçürənin, ya da kitabı çap
edənlərin səhvidir. Buna bənzər eyni səhv İmam ən-Nəvəvi’nin
"Təhzibul-Əsma” kitabında da keçir.[46]
Yekun olaraq bəyan
edirik ki, Ömərin Əlinin qızı Umm Kulsum ilə - radiyallahu anhum -
evlənməsində heç bir şəkk ola bilməz. əl-Mufid kimilərin bunu inkar
etməsi ondan irəli gəlir ki, onlar, bu faktı öz etiqadları ilə bir
araya sığışdıra bilmirlər, çünki onların etiqadı Əli ilə Ömərin
arasında bir ədavətin olmasını tələb edir. Lakin bu evlilik bunun tam
əksini göstərir.
Fayda:
Kim Ömərin qızı yalnız atasına
hədə qorxu gəldikdən sonra aldığını iddia edərsə, bununla Həzrəti Əliyə
böyük bir iftira atmış olur, çünki bir ataya öz qızını kafirə və ya
fasiqə ərə verməsi caiz deyildir. Ömər isə Fatimədən olan bir peyğəmbər
nəvəsini yalnız şərəfli, mömin birinə verə bilərdi. Çünki Umm Kulsum’u
layiq olmadığı bir kimsəyə vermək onun haqqında girməkdir, İslam isə
bunu qadağan edir.
Ömərin Umm Kulsumu uşaq olarkən qucaqlaması, ayağına baxması haqqında gələn rəvayətlərin isə heç bir səhih deyildir.[47]
Salləllahu alə seyyidinə Muhamməd va alə əlihi va sahbihi va səlləm!
[1] Səhih əl-Buxari, 2725
[2] İbn Əbi Şeybə, "əl-Musannəf”, (18874)
[3] əl-Hakim, "əl-Müstədrək”, rəq: 8009; əz-Zəhəbi "ət-Təlxis”də deyir: "səhihdir.”
[4] Şeyx Nasir əl-Albani, "İrvaul-Ğalil”, 6/154
[5] əl-Beyhəqi, "əs-Sunən əl-Kubra”, rəq: 13776
[6]
əz-Zeylai’nin "Nasbur-Rayə” kitabını təhqiq edən deyir: "Əbu Davud bunu
"qadınların və kişilərin cənazəsi gətirildikdə kim önə keçirilər”
babında (səh: 99) və ən-Nəsai "qadın və uşağın cənazəsinin birləşməsi”
babında (səh: 380) və əl-Beyhəqi (4/33) rəvayət etmişlər. ən-Nəvəvi
"əl-Məcmu” kitabında (5/224) deyir: "İsnadı səhihdir.”
[7] Yenə
kitabı təhqiq edən burada bir qeyd etmiş və demişdir: "əl-Beyhəqi
(4/33) və ən-Nəsai "kişilərin və qadınların cənazəsi” babında (səh:
280) rəvayət ediblər, yalnızca onun rəvayətində insanlar arasında İbn
Ömər və qalanları isə olduğu kimi zikr olunmuşdur. Bunu əd-Dəraqutni
(səh: 194) rəvayət etmişdir. ən-Nəvəvi "əl-Məcmu” əsərində deyir:
"İsnadı həsəndir.” Bunu İbn Cərud "əl-Muntəqa” əsərində (səh: 267)
səhih isnadla rəvayət etmişdir.”
[8] əz-Zeylai, "Nasbur-Rayə”, 2/183
[9] İbn Hacər, "Təlxis əl-Habir”, 2/146
[10] Bax: Təlxis Əhkəm əl-Cənəiz” 1/51
[11] "İiləm əl-Vəra bi Əaləm əl-Hudə”, səh: 204
[12] İbnul-Əsir, "Usd əl-Ğabə”, 1/981
[13] əl-Hafiz İbn Hacər, "əl-İsabə fi Təmyiz əs-Sahabə”, 6/8
[14] əl-Hafiz İbn Hacər, "Təhzibut-Təhzib”, 8/324
[15] "İhqaqul-Haqq”, 2/490
[16] "əl-İsabə”, 4/964
[17] "Vafiyyət əl-Ayən”, 3/07
[18] "Nur əl-Əbsar”, səh: 701
[19] İbn Kəsir, "əl-Bidayə van-Nihayə”, 7/157
[20] əz-Zəhəbi, "Mizanul-İtidəl”, 3/351 (rəq: 1295)
[21] Bax: "əl-Ənvar ən-Neməniyyə” (1/83-84)
[22] Bax: "əl-Ənvar ən-Numəniyyə”, 1/35
[23] səh: 88
[24] "əl-Fihrist”, səh: 177
[25] "Tarix əl-Xamis fi Əhval Ənfus ən-Nəfis”, səh: 284-285
[26] "Umdətut-Talib”, müqəddimə, səh: 8
[27] İbn Anəbə, "Umdətut-Talib”, səh: 83
[28] İiləm əl-Vara bi Əaləm əl-Hudə”, səh: 204
[29] "Fərc”, yəni qadının övrət orqanı.
[30] "əl-Furu min əl-Kafi”, 5/346
[31] Bax: "əl-Furu min əl-Kafi”, 6/115-116.
[32] "Məratul-Uqul”, 2/45
[33] "Ənsəb əl-Əşrəf”, 1/402
[34] "əl-Kunə val-Əlqab”, 3/59
[35] "əl-Məsəil əs-Sərviyyə”, səh: 89-90
[36] "Tarixut-Tabəri”, 5/23
[37] "ət-Tabəqat əl-Kubra”, 8/463
[38] "əl-Kamil”, 3/53
[39] "Təhzib Tarix Dəməşq”, 6/28
[40] "Əaləm ən-Nisə”, 4/256
[41] "Tarix əl-Xamis”, səh: 284
[42] Bax: (2/150)
[43] İbn Quteybə, "əl-Məarif”, səh: 211, Darul-Məarif, dördüncü nəşr
[44] əz-Zurqani, "Şərh Məvahibil-Ləduniyyə”, 7/11
[45] "ət-Tabəqat əl-Kubra”, 8/463
[46] Bax: "Təhzibul-Əsma”, 2/369
[47] Ömərin Umm Kulsum’un baldırına baxması haqqında gəlmiş rəvayətin
zəifliyi üçün bax: Şeyx Nasirud-Din əl-Albani,
"Silsilətul-Əhədisis-Daifə”, 3/434
|
| Baxılıb: 1640 | Tarix: 
