Tevhid iki növdür: 1. Bacarıq (tanıma) və isbat mənasında tövhid: Bu,Allahın (c. c.) Rəb olması, ad və sifətləri mövzusundakı tövhididir. 2. Tələb və qəsd mənasında tövhid: Bu da Allahın (c. c.) ilah olması və qulluğun ONA xas olması mənasındakı tövhiddir. Allame İbni Kəyyım (r. h.) belə deyər: "Rəsulların dəvətinin əsasını meydana gətirən Allahın (c. c.) kitablarıyla qullarına açıqladığı tövhid ikiyə ayrılar: Biri bacarıq (tanıma) və isbat nöqtəsindəki tövhid, digəri də tələb və qəsd mənasındakı tövhiddir.
1. Bacarıq və isbat mövzusundakı tövhid; Uca Rəbbin varlığının
həqiqətinin, sifətlərinin, hərəkətlərinin, adlarının, kitablarının və
dilədiyi kəslərlə danışmasının isbatını əhatə edər. Eyni zamanda bütün
qəza, qədər və hikmətlərinin bilinməsi, tanınması, varlığının qəbulunu
da ehtiva edər. Bu mövzuda Quranda olduqca dəqiq şərhlər mövcuddur.
Necə ki bunlar Hədid, də-Ha, Səcdə və Al-i İmran surələrinin başında,
Həşr Surəsinin sonunda və İxlas Surəsinin hamısında, ayrıca daha bir
çox surədə görmək mümkündür. 2. Tələb və qəsd nöqtəsindəki
tövhid; ki bu, ilah meydana gəl və qulluq mənasındakı tövhiddir.
Kafirun Surəsinin hamısı bu tövhidlə əlaqədardır. Ayrıca:
"Də ki: 'Ey kitab əhli! Sizinlə bizim aramızda müştərək bir sözə gəlin:
Tək Allaha qulluq edək, ONA heç bir şeyi bərabər koşmayalım,Allahı
buraxıb bir-birimizi rəb əldə etməyək.' Əgər üz çevirsələr, 'Şahid olun
ki biz müsəlmanıq!' dəyin." (Ali İmran: 3/64) Ayəni, Səcdə Surəsinin başı və sonu, Mömin Surəsinin az qala hamısı tövhidin bu növünü əhatə edər və buna dəvət edər. Kur'an'ın Ehtiva etdiyi Mövzular
Kur'an uca Allahın (c. c.) gözəl adlarından, hərəkətlərindən və
sözlərindən xəbər verər ki, buna "Elmə və xəbərə söykənən tövhid"
deyilir. Bir tək Allaha (c. c.) ibadətə çağırar, Allahdan (c. c.)
başqa ibadət edilən bütün şeyləri tərk etməyi əmr edər. Buna da "İstəyə
bağlı və seçim edilə bilər tövhid" deyilir. Ya da əmr və qadağan
edər ehtiva edər və Allaha (c. c.) itaəti lazımlı edər. Bunlar da
tövhidin gərəkləri və onu kamala çatdıran şeylərdir. Ayrıca
tövhid əhlinə ikramdan, dünyada başlarına gələcək hadisələrdən,
axirətdəki ikramdan xəbər verər. Bu tövhidin mükafatıdır və ya
müşriklərlə əlaqədar şeylərdən, dünyada bunlara qarşı yapılacaklardan,
axirətdə özlərini necə bir əzabın gözlədiyindən xəbər verər. Bu da
tövhid dairəsinin xaricinə çıxanların görəcəyi cəzadır. Quran
başdan sona tövhid, tövhidin gərəkləri, tövhidi yaşayanların
mükafatları ilə dopdolu olduğu kimi şirk və müşriklərlə əlaqədar
mövzular, bunların axirətdəki cəzalarıyla əlaqədar hökmlərlə də
doludur. Tevhidin Əhatəsi Şeyhülislam İbni Teymiyye (r. h.) deyər ki: "Rəsulların gətirib xəbər verdikləri tövhid, Allah (c.c.)ın ilahlığını isbat edər. O təkdir. Tövhid; ONun tək olduğuna, özündən başqa ibadətə layiq ilah olmadığına şahidlik etməkdir.
Yalnız ONA qulluq edilər. Tək ONA təvəkküldə tapılılar. ONdan başqası
vəli əldə edilməz, tək ONun razılığı üçün düşmənlik göstərilər. Bütün
əməllər yalnız ONun üçün edilər. İşdə bu, Allah (c.c.)ın öz şəxsi üçün xəbər verdiyi ad və sifətlərin isbatıdır. Allah (c. c.) belə buyurur: "İlahınız tək ilahdır. ONdan başqa ibadətə layiq ilah yoxdur. Rəhmandır, Rəhmdir." (Bəqərə: 2/163) "... İki ilah əldə etməyin! O ancaq tək ilahdır. O halda tək məndən qorxun." (Nəhl: 16/51)
"Hər kim Allah ilə birlikdə başqa bir ilaha qulluq etsə, -ki bunun üçün
heç bir dəlil yoxdur- o kimsənin hesabı ancaq Rəbbinin qatındadır.
Kafirlər qətiliklə qurtuluşa çata bilməzlər." (Mu'minun: 23/117) "Səndən əvvəl göndərdiyimiz elçilərimizə soruş! Rəhmandan başqa qulluq ediləcək ilahlar etmişikmi?" (Zuxruf: 43/45)
Allah (c. c), göndərdiyi bütün nəbilərin, insanları bərabər və ortağı
olmayan tək Allaha (c. c.) qulluq etməyə dəvət etdiklərini bildirir. Allah (c. c.) belə buyurur:
"İbrahim və onunla birlikdə olanlarda sizin üçün gözəl bir nümunə
vardır. Onlar qövmlərinə demişlər idi ki: "Biz sizdən və sizin Allahdan
başqa tapındıqlarınızdan uzağıq. Sizi təkfir etdik. Bir tək Allaha iman
etmənizə qədər, sizinlə bizim aramızda davamlı bir düşmənlik və hirs
meydana çıxmışdır." (Mumtəhinə: 60/4) Müşriklərdən xəbər verərkən də belə buyurur:
"Çünki onlara: 'Allahdan başqa ibadətə layiq ilah yoxdur' deyildiyi
zaman böyüklük göstərərlər: 'Dəli bir şair üçün ilahlarımızımı
buraxacağıq?' deyərdilər." (Saffat: 37/35-36) Qurani Kərimdə buna bənzər daha bir çox ayə vardır. Arap Müşriklərinin Allah Anlayışı Bilindiği kimi Ərəb müşrikləri hər şeyi yaradanın Allah (c. c.) olduğunu qəbul etmələrinə baxmayaraq müşrik idilər. Allah (c. c.) belə buyurur: "Onları çoxu, ortaq qaçmadan Allaha iman etməzlər." (Yusuf: 12/106) Bu barədə sələfdən bəziləri belə demişlər:
"Onlara "Göyləri və yeri kim yaratdı?" deyə soruşsan "Allah" deyərlər.
Lakin yenə də Allahdan (c. c.) başqasına ibadət edərlər." (İbni Kəsr
bunu İbni Abbas, Mücahid, Ata və İkrimedən rəvayət etmişdir) Allah (c. c.) belə buyurur:
"Də ki: 'Əgər bilirsinizsə (söyləyin baxaq). Yer üzü və onda tapılanlar
kimə aiddir?' 'Allaha aiddir' deyəcəklər. 'Elə isə siz heç düşünüb
daşınmazsınızmı?' da. 'Yeddi göyün Rəbbi və O uca ərşin Rəbbi kimdir?'
də. 'Allahdır' deyəcəklər. 'Elə isə (ONA qarşı gəlməkdən)
çəkinməzsinizmi?' də. "Əgər bilirsinizsə (söyləyin), hər şeyin
mülkiyyət və rəhbərliyi əlində olan, hər şeyi qoruyub gözləyən, lakin
özü qorunmayan (buna möhtac olmayan) kimdir?" deyə soruş. '(Hər-şeyin
rəhbərliyi) Allahındır' deyəcəklər. Də ki: "Elə isə necə olub da
aldanırsınız?" (Mu'minun: 23/84-89) Elə isə hər şeyi yaradanın və
hər şeyin Rəbbinin Allah (c. c.) olduğunu təsdiq edən hər kəs, Allaha
(c. c.) qulluq edir demək deyil. Çünki onlar bunu qəbul etməklə
birlikdə Allahdan (c. c.) başqasına qulluq edir, tağutlara itaət
edirlər, Allah (c.c.)dan başqasının yoluna dəvət edirlər. ONdan
başqasından qorxur və ümid edirlər, ONdan başqa vəlilər əldə edir, ONun
razılığı xaricində insanlara düşmənlik göstərirlər, rəsullarına itaət
etmir, Allahın (c. c.) əmr etdikləri ilə əmr etmir və insanları Allahın
(c. c.) qadağanlarından çəkindirmirlər. Müşriklər, hər şeyi
yaradanın Allah (c. c.) olduğunu təsdiq etmələrinə baxmayaraq ortaq
qaçdıqları şeylərin özləri üçün şəfaətçi olacağını qəbul etmələri
səbəbiylə Allaha (c. c.) ortaq qaçmış və müşrik sifətini layiq olmuş
olarlar. Allah (c. c.) belə buyurur: "Yoxsa onlar Allahdan
başqasını şəfaətçimi əldə etdilər? Də ki: 'Onlar heç bir şeyə güc
çatdıra bilməz və ağıl çatdıra bilməzlərsə dəmi (şəfaətçi əldə
edəcəksiniz)?' Də ki: "Bütün şəfaət Allahındır. Göylərin və yerin
hökmranlığı ONundur..." (Zumər: 39/43-44). "Onlar Allahı buraxıb
özlərinə heç bir fayda və zərər verə bilməyəcək şeylərə tapınırlar və
'Bunlar, Allah qatında bizim şəfaətçilərimizdir' deyirlər. Də ki: 'Siz
göylərdə və yerdə bilmədiyi bir şeyimi Allaha xəbər verirsiniz? haşa!
O, onların ortaq qaçdıqları şeylərdən uzaq və ucadır." (Yunus: 10/8).
"And olsun ki ilk dəfə yaratdığımız kimi tək-tək bizə gələcəksiniz və
dünyada sizə verdiyimiz şeyləri arxanızda buraxacaqsınız. Ortaqlarımız
sandığınız şəfaətçilərimizi də yanınızda görə bilməyəcəksiniz. And
olsun ki axtarılıq açılmış və ilah sandığınız şeylər sizdən itib
getmişdir." (En'an: 6/94) "İnsanlardan bəziləri Allahdan başqasını ilah əldə edərlər də onları Allahı sevər kimi sevərlər..." (Bəqərə: 2/165)
Bunun üçündür ki, bunların arxasından gedənlərin kimisi günəşə, kimisi
aya, kimiləri də ulduzlara səcdə edərək müşriklərin etdiyi kimi
edirlər. İslama bağlı olduqlarını söylədikləri halda, sehr, cadugərlik,
falçılıq, ulduzpərəstlik, kahinlik, şeytanların ardından getmək,
müəyyən şeyləri (tilsim) taxmaq, buxur etmək kimi davranışlarda var,
sonra da bu etdiklərinin şirk olmadığını söyləyirlər (Bunlar irəlidə
geniş bir şəkildə açıqlanacaq.). Bu kəslər yalnız, ortaq
qaçdıqlarının öz işlərini təşkil etdiyinə onları idarə etdiyinə
inanmaları halında şiryə girəcəklərini, bunları vasitə etmənin isə şirk
olmadığını zənn edirlər. ..............Allah en yaxşı bilendir
| Baxılıb: 1735 | Tarix: 
