Necə ki Allah Təala belə buyurmaqdadır:

{إِنَّ اللَّهَ لاَ يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَاء وَمَن يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِيمًا} [سورة النساء الآية:

"Heç şübhə yox ki Allah, özünə ortaq qoşulmasını (və inkarı/küfrü) əsla bağışlamaz. Bunun xaricindəki (günahları) dilədiyinə bağışlayar. Kim Allaha ortaq qoşsa, böyük bir günahla böhtan atmış olar.

Yenə Allah Təala belə buyurmaqdadır:

{قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ} [سورة الزمر الآية: 53]

"Də ki: Ey öz nəfsləri əleyhinə həddi aşan qullarım! Allahın rəhmətindən ümid kəsməyin. Çünki Allah bütün günahları bağışlayar/hədiyyələr. Şübhəsiz ki O, çox bağışlayıcı və çox mərhəmət edicidir.

Çünki küfrün əsli, bilərək yalanlamaq, ürəyi küfrə açmaq, ürəyin hüzur/dinclik ilə onu qəbul etməsi, ruhun onda sükunət tapmasıdır. Xüsusilə məlumatsızlıqla birlikdə olması halında şirkə aid bəzi inancların zaman zaman xatirdən keçməsinə etibar edilməz. Çünki Allah Təala belə buyurmaqdadır:

{وَلَـكِن مَّن شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا} [سورة النحل من الآية: 106

" Lakin sinəsini küfrə açsa. .

Əhli Sünnə vəl-Camaat, Quran və sünnədən bir şeyin küfr olduğunu ortaya qoyan bir dəlil ol/tapıl-madıkça o kimsəni kafir saymazlar. Bir kimsə bu halı üzrə ölsə, işi Allah Təalaya qalmışdır. Diləsə onu cəzalandırar, diləsə onu bağışlayar. Böyük günah işləyən kimsənin kafir olduğuna və ya iki mövqe arasında bir yerdə tapıldığına hökm edən pozğun təriqətlər, bu mövzuda fərqli qənaətdədirlər.

Necə ki Peyğəmbər-sallallahu əleyhi və səlləm- bundan çəkindirərək belə buyurmaqdadır:

(( أَيُّمَا امْرِئٍ قَالَ لأَخِيهِ يَا كَافِرُ، فَقَدْ بَاءَ بِهَا أَحَدُهُمَا إِنْ كَانَ كَمَا قَالَ وَإِلاَّ رَجَعَتْ عَلَ[ رواه مسلم

"Hər kim, (mömin) qardaşına: Ey kafir desə, bu sözə onlardan biri layiq olar. Əgər dediyi kimi isə məsələ yox, əks halda bu söz özünə dönər.

((... وَمَنْ دَعَا رَجُلاً بِالْكُفْرِ أَوْ قَالَ عَدُوَّ اللَّهِ، وَلَيْسَ كَذَلِكَ إِلاَّ حَارَ عَلَيْهِ )) [ رواه مسلم ]

"Bir kimsə elə olmadığı halda, başqasını kafir deyə çağırar ya da Allahın düşməni desə, o söz özünə dönər.

((لاَ يَرْمِي رَجُلٌ رَجُلاً بِالْفُسُوقِ، وَلاَ يَرْمِيهِ بِالْكُفْرِ، إِلاَّ ارْتَدَّتْ عَلَيْهِ إِنْ لَمْ يَكُنْ صَاحِبُهُ كَذَلِكَ)) [رواه البخاري]

" Bir kimsə, bir kimsəni fasiqlik ya da kafirliklə ittiham edər də o adam elə deyilsə o söz özünə dönər.

((... وَمَنْ رَمَى مُؤْمِنًا بِكُفْرٍ فَهُوَ كَقَتْلِهِ )) [ رواه البخاري ]

"Hər kim, bir mömini kafirliklə ittiham etsə, bu onu öldürmək kimidir.

((إِذَا قَالَ الرَّجُلُ لِأَخِيهِ يَا كَافِرُ، فَقَدْ بَاءَ بِهِ أَحَدُهُمَا)) [رواه البخاري]

"Bir kimsə, (mömin) qardaşına ey kafir desə, onlardan biri bu sözə layiq olar.

Əhli Sünnə vəl-Camaat, bidət sahibi kəslər haqqında masiyet ya da küfr ilə mütləq hökm verməyi qatı olaraq müsəlman olduğu sabit olmaqla birlikdə hər hansı bir bidəti işləmiş müəyyən bir adam haqqında isyankar, fasiq və ya kafir hökmünü verməkdən ayırar, arasında fərq güdərlər. Belə kimsəyə haqq açıqlanmadığı müddətcə, onun haqqında belə hökm verməzlər. Haqqın açıqlanması isə ona dəlilin ortaya qoyulması və şübhəsinin ortadan qaldırılmasıyla olar. Müəyyən bir kimsəni ancaq lazımlı şərtlər reallaşar və  ortadan qalxsa, onu kafir sayarlar.

Əbu Hureyre-Allah ondan razı olsun- deyər ki: Rəsulullah -sallahu əleyhi və səlləmi belə buyurarkən eşitdim:

((كَانَ رَجُلاَنِ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ مُتَوَاخِيَيْنِ فَكَانَ أَحَدُهُمَا يُذْنِبُ وَالآخَرُ مُجْتَهِدٌ فِي الْعِبَادَةِ، فَكَانَ لاَ يَزَالُ الْمُجْتَهِدُ يَرَى الآخَرَ عَلَى الذَّنْبِ، فَيَقُولُ: أَقْصِرْ فَوَجَدَهُ يَوْمًا عَلَى ذَنْبٍ فَقَالَ لَهُ: أَقْصِرْ فَقَالَ: خَلِّنِي وَرَبِّي أَبُعِثْتَ عَلَيَّ رَقِيبًا فَقَالَ: وَاللَّهِ لاَ يَغْفِرُ اللَّهُ لَكَ أَوْ لاَ يُدْخِلُكَ اللَّهُ الْجَنَّةَ فَقَبَضَ أَرْوَاحَهُمَا فَاجْتَمَعَا عِنْدَ رَبِّ الْعَالَمِينَ، فَقَالَ لِهَذَا الْمُجْتَهِدِ أَكُنْتَ بِي عَالِمًا أَوْ كُنْتَ عَلَى مَا فِي يَدِي قَادِرًا، وَقَالَ لِلْمُذْنِبِ: اذْهَبْ، فَادْخُلْ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِي، وَقَالَ لِلآخَرِ: اذْهَبُوا بِهِ إِلَى النَّارِ)) [رواه أبو داود وصححه الألباني

"İsrailoğullarında öz aralarında qardaşlıq bağı qurmuş iki kimsə vardı. Bunlardan biri günah işlər, digəri isə böyük bir səylə ibadət edərdi. Səylə ibadət edən adam digərini günah işlərkən gördükcə ona: Bu işdən imtina et, deyərdi. Bir gün onun bir günah işləməkdə olduğunu görüncə ona, bu işdən imtina et dediyi halda o: 'Sən, məni Rəbbimlə baş-başa burax, mənim üzərimə bir gözətçimi göndərildin? dəyincə, ibadət düşkünü şəxs: Allaha and içərəm ki Allah səni bağışlamaz -ya da Allah səni cənnətə qoymaz- dedi. Deyərkən ruhları kabzedildi, hər ikisi də aləmlərin Rəbbinin hüzurunda bir yerə gəldilər. Allah, səylə ibadət edənə: Sən məni bilən biri miydin? Yoxsa mənim əlimdə tapılanlara güc çatdıran biri miydin? deyə soruşdu. Günahkara da: Haydı sən get, rəhmətimlə cənnətə gir, dedi. O birinə də: Alın bunu, cəhənnəmə aparın"[10] deyə buyurdu.

Əbu Hureyre-Allah ondan razı olsun- deyər ki:

"Nəfsim əlində olan Allaha and içərəm ki o dünyasını və axirətini məhv edən bir söz söyləmişdi.

Küfr, imanın zidd ididir. Bu qədər var ki küfr, termin olaraq iki müxtəlifdir. Naslarda küfr ləfzi istifadə edilərkən bəzən adamı dindən çıxardan küfr mənasında, bəzən də adamı dindən çıxarmayan küfr mənasında istifadə edil-maktadır.Bunun belə olmasının səbəbi isə, imanın bəzi şöbələrinin olduğu kimi, küfrün də bəzi şöbələrinin olmasıdır. Küfrün də bəzi əsasları və bir-birindən fərqli şöbələri vardır. Bunların bəziləri küfrü tələb edir, bəziləri isə kafirlərin xüsusiyyətlərindəndir.

Birincisi: Dindən Çıxardan və Etiqadı Küfr Deyə Adlandırılan Böyük Küfr:

Bu, imana zidd olan, İslamı ortadan qaldıran, o olmadığı təqdirdə İslamın tamamlanması qeyri-mümkün olan şeylərin inkar edilməsidir. Bu küfr cəhənnəmdə əbədi qalmağı tələb edir, imandan çıxarar. Belə bir küfr etiqad, söz və hərəkət ilə olar, bunun beş növü vardır:

1. Yalanlama Küfrü:

Bu, peyğəmbərlərin yalan danışdığına inan-mak və ya peyğəmbərin gətirdiyinin haqqa zidd olduğunu iddia etmək və yaxud da Allahın əmr və qadağanının bunun zidd idi olduğunu bildiyi halda, Allahın bir şeyi haram yaxud halal etdiyini iddia etmək.

2. Təsdiq etməklə birlikdə üz çevirmə və böyüklənmə küfrü:

Bu küfr, bir kimsənin rəsulun gətirdiyi şeylərin Rəbbindən gələn bir haqq olduğunu qəbul etməklə birlikdə haqqı və haqq əhlini kiçik hesab edərək ərköyünlüklə və azğınlığı səbəbiylə haqqa uyğun gəlməyi rədd etməsidir. Necə ki İblis, Allahın əmrini rədd edib inkar etməmiş, ancaq ONA etiraz etmiş və böyüklük göstərmişdi.

3. Üz çevirmə küfrü:

ONU nə təsdiq etmək, nə yalanlamaq, nə dost əldə etmək, nə ona düşmənlik bəsləmək, nə də ona qulaq asmaq surətiylə, qulağı və ürəyiylə Rəsulullah -sallallahu əleyhi və səlləmdən üz çevirməkdir. Lakin buna qarşılıq haqqı tərk edər, haqqı öyrənməz, haqq ilə əməl etməz. Haqqın haqqında danışılan olduğu yerlərdən də qaçar gedər. Bu kimsə, üz çevirmə küfrü ilə kafirdir.

4. Münafiqlik küfrü:

Bu da ürəyindən rədd və inkar etməklə birlikdə rəsulun gətirdiyi şeylərə görünüş olaraq uyğun gəldiyini göstərməkdir. Belə bir kimsə əslində xaricə qarşı imanlı olduğunu aşkar edər, ancaq içində küfrü gizləyər.

5. Şübhə küfrü:

Peyğəmbər-sallallahu əleyhi və səlləmin doğru söylədiyini və ya yalan danışdığını qəti olaraq qəbul etməyib, bu barədə şübhə etmək, ona uyğun gəlib uyğun gəlməmə nöqtəsində tərəddüdə düşməkdir. Çünki istənən şey, Allah rəsulunun, Rəbbindən gətirdiyi şeylərdə heç bir şübhə olmayan bir haqq olduğuna dair qəti olaraq iman etməkdir. Allah Rəsulunun gətirdiyi şeylərə uyğun gəlmə barəsində tərəddüdə düşən və ya haqqın bunun xaricində ola biləcəyini qəbul edən kimsə şübhə və zənn küfrü ilə kafir olar.

Bir kimsə bu küfr növlərindən biri üzrə ölsə, əbədi olaraq cəhənnəmdə qalmasını və bütün əməllərinin boşa çıxmasını tələb edir.

Necə ki uca Allah belə buyurmaqdadır:

{إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ فِي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا أُوْلَئِكَ هُمْ شَرُّ الْبَرِيَّةِ} [سورة البينة الآية: 6]

"Şübhəsiz ki Əhli kitab və müşriklərdən olan inkarçılar, içində əbədi olaraq qalacaqları cəhənnəm atəşindədirlər. İşdə yaradılanların ən şərliləri onlardır.

Allah Təala yenə belə buyurmaqdadır:

{وَلَقَدْ أُوحِيَ إِلَيْكَ وَإِلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكَ لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ} [سورة الزمر الآية: 65]

"(Ey Məhəmməd!) And olsun ki sənə və səndən əvvəlki (peyğəmbər)lere belə vəhy olundu: ‘Əgər (Allaha) ortaq qaçsan, şübhəsiz ki əməlin boşa gedər və mütləq hüsrana uğrayanlardan olarsan.

İkincisi: Dindən Çıxarmayan və Əməli Küfr Deyə də Adlandırılan Kiçik Küfr:

Şari' bu cür küfr haqqında danlamaq və təhdid etmək məqsədiylə "küfr" ləfzini istifadə etmişdir. Bu kimi davranışlar, cəhənnəm atəşində əbədi qalmamaq üzrə ilahi təhdidi tələb edən böyük günahlardandır. Bütün günahlar bunun əhatəsinə girər. Çünki bütün günahlar, küfrün xüsusiyyətlərindəndir. Ancaq küfrdən qəsd, imanın zidd idi olan küfr deyil. Buna verilə biləcək misalların bəziləri bunlardır:

Müsəlmanla döyüşmək, Allah Təaladan başqası adına and etmək, inkar edərək deyil də, əzabı haqq edəcəyini qəbul etməklə birlikdə qarşı gələrək Allah Təalanın endirdiklərindən başqası ilə hökm etmək, kahinlərə getmək və onları təsdiq etmək, qadına arxasından (anusından) əlaqəyə girmək, möminin mömin qardaşına ey kafir deməsi və daha başqa kiçik küfr şəkilləri kimi...

Allah Təala belə buyurmaqdadır:

{وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا} [سورة الحجرات من الآية:

"Əgər möminlərdən iki qrup bir-biriylə vuruşsalar, siz o ikisinin arasını tapıb barışdırın.

Peyğəmbər-sallallahu əleyhi və səlləm- de bu mövzuda belə buyurmaqdadır:

  سِباَبُ الْمُسْلِمِ فُسُوقٌ وَقِتاَلُهُ كُفْرٌ )) [ رواه البخاري ومسلم 

"Müsəlmana söymək, fısk (Allaha itaət etməkdən çıxmaq), onunla döyüşmək isə (əməli) küfrdür.

Yenə Peyğəmbər-sallallahu əleyhi və səlləm- belə buyurmaqdadır:

((لاَ تَرْجِعُوا بَعْدِي كُفاَّرًا، يَضْرِبُ بَعْضُكُمْ رِقاَبَ بَعْضٍ)) [متفق عليه]

"Məndən sonra kafirlərin etdikləri kimi, onlara bənzə-yerek bir-birinizin boyunu vurmayın.

Yenə Peyğəmbər belə buyurmaqdadır:

(( مَنْ حَلَفَ بِغَيْرِ اللهِ فَقَدْ كَفَرَ أَوْ أَشْرَكَ )) [ رواه الترمذي وحسنه، وصححه الحاكم ]

"Hər kim, Allahdan başqası adına and içsə, kafir olar və ya Allaha ortaq qoşmuş olar.

Yenə Peyğəmbər-sallallahu əleyhi və səlləm- belə buyurmaqdadır:

((لاَ يَزْنِي الزَّانِي حِينَ يَزْنِي وَهُوَ مُؤْمِنٌ، وَلاَ يَسْرِقُ حِينَ يَسْرِقُ وَهُوَ مُؤْمِنٌ، وَلاَ يَشْرَبُ حِينَ يَشْرَبُهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ، وَالتَّوْبَةُ مَعْرُوضَةٌ بَعْدُ )) [ رواه البخاري ومسلم 

" Zina edən kimsə zina etdiyi zaman mömin olaraq zina etməz. Oğurluq edən kimsə, oğurluq etdiyi zaman mömin olaraq oğurluq etməz. İçki içən kimsə içki içdiyi zaman mömin olaraq içki içməz. Tövbə də bundan sonra ifadə etmiş haldadır.

Sələfi Salehin Əqidəsi - Əbu Məhəmməd Abdullah b. Abdulhamid b. Abdulmecid əl-Əsəri