Sual: Əgər qadın sübh namazından dərhal sonra təmizlənibsə oruc tutmalıdırmı? Əgər oruc tutarsa bu gün onun üçün sayılacaq, yoxsa qəzasını etməlidir?

Cavab: Əgər qan sübhün vaxtı daxil olarkən və ya ondan bir az öncə kəsilibsə tutduğu oruc doğrudur və fərz orucu əvəz edir. Çimməyini gecikdirsə də orucu doğrudur. Amma qan sübhün vaxtı daxil olandan sonra kəsilərsə onda həmin gün yemək və içməkdən imtina etməli və o günün qəzasını etməlidir. Allah təalə daha yaxşı biləndir!
Abdullah ibn Abdurrahman ibn Cibrin Oruclu olarkən yağ və kremlərdən istifadə etmək
Sual: Dərini nəmləndirən yağ və ya kremlərin istifadəsi oruca təsir edirmi?

Cavab: Oruclu halda ehtiyac olduqda bədəni kremləmək olar. Çünki həmin maddə dərinin üstünü nəmləndirir və bədənin içərisinə daxil olmur.
Abdullah ibn Abdurrahman ibn Cibrin Diş fırçası işlətmək və bu zaman dişlərin qanaması
Sual: Sühurdan (imsakdan) sonra dişləri diş məcunu ilə fırçalamaq olar? Əgər olarsa bəs bu zaman az miqdarda çıxan qan orucu pozurmu?

Cavab: Oruc tutduqdan sonra dişləri su ilə yaxalamaq, misvak və ya diş fırçası ilə təmizləmək olar. Amma diş məcunundan istifadə etmək isə məkruhdur (yaxşı deyil). Çünki həmin məcunun tamı olur və bu da ağız suyu ilə bərabər oructutanın mədəsinə gedə bilər. Əgər istifadə etməyə məcbur olarsa onda məcunu mədəsinə getməkdən qorumalıdır. Dişləri təmizləyərkən az miqdarda çıxan qanın isə heç bir təsiri yoxdur.
Abdullah ibn Abdurrahman ibn CibrinOrucu batil edən əməllər.!!!
Sual: Ramazan ayı gündüz vaxtı edilən onanizm (əl ilə sperma çıxarmaq) haqda soruşmaq istəyirəm. Onanizmin qadağan olmasını bilirəm, lakin bilmək istəyirəm ki, onun kəffarəsi nədir?

Cavab: Onanizm Ramazanda və digər vaxtlarda qadağandır. Və bu əməli edən adam mütləq günah qazanır. Onun bağışlanması üçün tövbə etmək, əvəzində yaxşı və saleh əməlləri çoxaltmaq lazımdır. Əgər bu əməl oruclu halda edilsə onda onun günahı daha da böyük sayılır. Həmin adam böyük tövbə etməlidir. Sonra o günün əvəzinə qəza tutmalıdır. Allah bəndələrinin tövbələrini qəbul edən və günahlarını bağışlayandır.
Abdullah ibn Abdurrahman ibn Cibrin Orucun vacib edilməsi üçün yaş həddi
Sual: Oruc, qız uşağına nə vaxt vacib olur?

Cavab: Qız uşağı mükəlləf (məsuliyyətli) olduqda ona oruc tutmaq vacib olur. Mükəlləfliyin əlamətləri isə bunlardır: On beş yaşın tamamlanması, ön cinsiyyət orqanında tük bitməsi, məninin (spermanın) ifraz edilməsi, aybaşı və ya hamilə olması. Bu əlamətlərin bəziləri mövcud olduqda artıq, oruc saxlamaq vacib olur. Hətta qız uşağının on yaşı olub əlamətlər mövcud olarsa artıq mükəlləf (məsuliyyətli) sayılır. Bir çox qız uşaqları on və ya on bir yaşlarında aybaşı olurlar. Lakin onun ailəsi 'qız hələ uşaqdır, onun nə yaşı var ki' və s. bu kimi sözlər deməklə qıza səhlənkarlıqla yanaşır və ona oruc tutmağı buyurmurlar. Bu isə xətadır. Qız uşağı aybaşı olduqda artıq qadınların sırasına qoşulur və mükəlləflik (məsuliyyətlilik) qələmi onun əməllərini yazır. Allah daha yaxşı biləndir!

Abdullah ibn Abdurrahman ibn Cibrin Orucun vacib olan vaxtı
Sual: Mən iyirmi üç yaşına çatmış gəncəm. Hələ mənim on beş yaşım olarkən atam məni oruc tutmağa təşviq edirdi. Mən isə bir gün oruc tutur bir gün iftar edirdim. Və orucun həqiqi mənasını dərk etmirdim. Sonra yaşa dolduqca onun mənasını dərk etməyə başladım və hər il Mübarək Ramazan ayını oruc tutmağa başladım. Allaha şükrlər olsun ki, ondan sonra heç bir gün də olsun orucu tərk etməmişəm. Sualım isə belədir: Mən ötən illərin orucunu qəza etməliyəmmi? Onu da bildirim ki, mən on səkkiz yaşdan sonra Ramazan ayını ardıcıl oruc tutmağa başlamışam.

Cavab: Insan on beş yaşına çatdıqdan sonra şəriətin qanunları ilə mükəlləf (məsuliyyətli) olur. Bu yaşda oruc tutmağa səhlənkarlıq edən adam vacib əməli tərk etdiyi üçün onun qəzasını tutmalıdır. Orucun hikmətini bilməmək isə onun üçün üzr sayılmır. Ona görə də tutmadığı günlərin əvəzinə oruc tutmalı və əlavə olaraq hər günün əvəzinə bir nəfəri yedizdirməlidir. Əgər günlərin sayını bilmirsə onda borcunu tam ödəməkdə ehtiyatlı olmalıdır. Allah daha yaxşı biləndir!

Abdullah ibn Abdurrahman ibn Cibrin Ərini yatağa çağırır, o isə imtina edir.
5971 Sual: Bəzi qadınlar aşağıdaki sualı verirlər:

Hədis eşitmişik ki, əgər kişi zövcəsini yatağa çağırırsa və o gəlmirsə, belə halda mələklər onu səhərə qədər lənətləyirlər. Sualımız budur ki, əgər qadın ərini yatağa çağırarsa və kişi imtina edərsə necə?

Cavab: Həmd Allaha məxsusdur.
Kişiyə zövcəsini tərk etmək və bu yolla ona zərər vermək icazəli deyil, istisna ancaq nuşuz (üsyan) və itaətsizlik halıdır. Lakin əgər o(kişi) qadına zərər vermək məqsədi olmadan onunla yatmırsa (yataqda uzanmırsa), o günah daşımır, çünki ehtiyac onundur və onun istəyindən asılıdır və o istəyini öz iradəsiylə idarə edə bilməz. Əgər kişi qadını tərk edirsə (yataqda), o günahkardır, çünki nə ziyan vermək var, nə də ziyana ziyanla qarşılıq vermək. Daha doğrusunu Allah bilir.
Abdullah ibn Abdurrahman ibn CibrinKişi və qadınların internetdə chat etməsi
Sual: Yazışma fasiqlik (əxlaqsız şeylərdən) və eşqdən uzaqdırsa gənc kişi və qadınların bunu etməsinin hökmü nədir?

Cavab: Naməhrəm (əcnəbi) hər hansı bir qadın ilə hər hansı bir kişinin yazışması qadağandır. Çünki bunda fitnə vardır. İnsan zənn edə bilər ki, bunda heç bir fitnə yoxdur. Lakin şeytan hər ikisini fitnəyə salana kimi buna cəhd etməyə davam etməyi dayandırmır. Peyğəmbər sallallahu aleyhi və səlləm Dəccal haqqında eşidənlərin ondan uzaq olmasını əmr etmişdir və demişdir ki, bir kəs ona mömin kimi yaxınlaşacaq, lakin Dəccal onu fitnəyə salana kimi cəhd etməyə davam edəcəkdir.

Gənc kişilər və qadınlar arasında yazışmada çox böyük fitnələr və təhlükə var. Ona görə də, biz bundan mütləq çəkinməliyik. Əgər sual verən: “Bu cür yazışma eşq və əxlaqsızlıqdan uzaqdır” söyləsə belə bundan çəkinməliyik.

Fətəvə əl-Məra, cəm edən Muhəmməd əl-Müsnəd, səh.96
Şübhəsiz ki, chat otaqlarında (internetdə) yazışma məktub ilə yazışmaqdan daha təhlükəlidir. Hər ikisində şər var.

Daha doğrusunu Allah bilir.
Abdullah ibn Abdurrahman ibn Cibrin
Birinə borc vermişəm. Borcunu faizlə işləyən bankın pulu ilə geri qaytara bilər?
Sual: Mənə borclu şəxs borcunu faizlə işləyən bank vasitəsilə göndərmişdir. Borc verən şəxs ona olan borcu bankdan götürə bilər. Həmçinin bilir ki, bank ilə borclu arasındakı müqavilə faizə əsaslanır.

Cavab: Həmd Allaha məxsusdur.

Görünür ki caizdir, çünki borc verən şəxs faiz əməliyyatında iştirak etmir. Bununla belə o hər iki tərəfə nəsihət etməlidir.

Şeyx ibn Cibrin.
Abdullah ibn Abdurrahman ibn Cibrin Xəstə insanlara gül bağışlamaq
Sual: Xəstəxanalarda artmaqla müşahidə olunan bir hadisə barəsində sizdən soruşmaq istəyirik. Bu adət müsəlman cəmiyyətlərinə yaddır və bizlərə kafir qərb cəmiyyətlərindən sirayət etmişdir. Bu əməl, xəstələrə gül vermək barəsindədir. Bunları baha qiymətə alırlar. Sizin bu adət haqqında rəyiniz nədir?

Cavab: Həmd Allaha məxsusdur.
Şübhəsiz ki, sözügedən güllərin heç bir faydası və ya onların heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Onlar xəstəyə şəfa vermir, nə də onların ağrısını yüngülləşdirmir, sağlamlıq , gümrahlıq gətirmir və yaxud da onun xəstəliklərinin qarşısını almır. Bunlar sadəcə çiçəkli güllərin əl ilə və yaxud dəzgahla fabrikdə hazırlanmış, istehsal olunmuş mücərrəd surətləridir, yüksək qiymətə satılır, istehsalçılar bundan yüksək mənfəət əldə edir, alıcılar isə itirirlər. Bu barədə bir balaca düşünmədən belə, qərbi kor-koranə təqliddən başqa bir şey deyil. Bu güllər baha qiymətə alınır və bir, iki saat və yaxud bir gün, iki gün xəstənin yanında qalır, sonra isə zibil yeşiyinə atılır. Yaxşı olardı ki, buna xərclənən pulları özünüzdə saxlayasınız və dünya, axirət məsələlərində bir məqsədə xidmət edən bir şey üçün istifadə edəsiniz. Kim insanların bu cür gülləri almasını və yaxud satmasını görürsə bu əməllərinə görə onlara etirazını bildirməlidir ki, bəlkə həmin insan bundan tövbə etsin və xeyir deyil, yalnız zərər gətirən bu sövdələşməni tərk etsin.

Əl Lulu əl-Məkin min Fətəvə əl-Şeyx ibn Cibrin, səh.58
Abdullah ibn Abdurrahman ibn Cibrin Xəstə olan kafir atanın sağalması üçün edilən duanın hökmü
Sual: Kafir üçün dua etmək olar? Qohumlardan biri, tutaq ki ata kafirdir və xəstədir. Onun üçün dua edə bilərəmmi?

Cavab: Həmd Allaha məxsusdur.
Biz bu sualı Şeyx Abdullah ibn Cibrinə Allah onu hifz etsin veririk.
Şeyx suala aşağıdakı kimi cavab vermişdir:
“Atasının islam dininə hidayət olunması üçün qız (sualverən) onun üçün dua edə bilər. Atası müsəlman olduqdan sonra isə onun şəfa tapması üçün ona dua edə bilər. Lakin atası küfründə inad edərsə, davam edərsə, o layiq deyil ki, yaxşılaşması üçün ona dua edəsiniz. Eyni zamanda, qızı atası ilə gözəl şəkildə davranmalı, rəftar etməli, ona münasibətdə digər xeyirli, yaxşı işlər etməlidir. Çünki Allah təala buyurur: “(Qalan) dünya işlərində onlarla gözəl keçin (onlara itaət et)”. (Loğman 31:15)

Atası sağalandan sonra müsəlman olacağına dair söz verərsə, o zaman onun üçün dua etmək olar. Necə ki, Musa əleyhissəlamın əhvalatında bu baş vermişdir.

Allah təala buyurur: “Onlara əzab gəldikdə dedilər: “Ya Musa! (Allahın sənin dualarını qəbul etmək və peyğəmbərlik vermək barəsində) səninlə olan əhdi hörmətinə bizim üçün Rəbbinə dua et. Əgər bu əzabı bizdən götürsə, biz, hökmən, sənə iman gətirəcək və İsrail oğullarını səninlə birlikdə (istədikləri yerə) göndərəcəyik”.

135 - Elə ki, əzabı bir müddətə onlardan götürdük, dərhal (əhdi) pozdular.

136 - Biz də ayələrimizi yalan hesab edib onlardan qafil olduqları (onlara etinasız yanaşdıqları) üçün (Firon əhlindən) intiqam alaraq onları dənizdə batırdıq”. (Əl-Əraf 7:134-136)

Bununla belə xəstə olan atanıza qarşı gözəl, yumşaq davranmalısınız, ona yönəlməlisiniz (qayğısına qalmalısınız) və digər yaxşı əməllər etməlisiniz. Sizin bu əməllərinizin onun üzərində təsiri ola bilər və onun qəlbini yumşalda bilər, ola bilsin ki, o islam dinini qəbul edərək müsəlman olsun. Allah daha yaxşı bilir.
Abdullah ibn Abdurrahman ibn Cibrin
Paltaryuyan maşın paltarları iki dəfə yuyursa, nəcasət düşən paltarları təmizləmək üçün bu kifayət edir?
Sual: Paltaryuyan maşın paltarları iki dəfə yuyur. Nəcasət düşən paltarı təmizləmək üçün bu kifayətdir?

Cavab: Həmd Allaha məxsusdur.
Bu sualı hörmətli Şeyx Abdullah ibn Cibrinə Allah onu qorusun veririk. Şeyx suala aşağıdakı kimi cavab vermişdir:
Burada hökm nəcasətin özü ilə bilavasitə əlaqədardır. Paltardan nəcasət uzaqlaşdırılıbsa onlar təmizlənir. Şeyx əl-İslam ibn Teymiyyə bildirmişdir ki, nəcasətin uzaqlaşdırılması üçün onu yumaq ilə əlaqədar müəyyən sayın şərt qoyulması yoxdur.

Abdullah ibn Abdurrahman ibn CibrinXristian bayramı üçün hazırlanmış taəmləri yemək olar?
Sual: Xristian bayramı üçün hazırlanmış yeməkləri yeməyin hökmü nədir? İsa peyğəmbərin əleyhissəlam doğum gününü qeyd etmək münasibətilə onların dəvətini qəbul etməyin hökmü nədir?

Cavab: Həmd Allaha məxsusdur. Xristianların Kristmas (Milad bayramı) şənliyi və yaxud Novruz bayramını (Farsların Yeni İli-(Nov-yeni, Ruz-il deməkdir) və yaxud Məhracan (Fars bayramı) və ya müsəlmanlar tərəfindən ixtira edilmiş Rəbi əl-Əvvəl ayında qeyd edilən peyğəmbərin sallallahu aleyhi və səlləm doğum gününü, Rəcəb ayında İsra kimi və s. uydurulmuş bayramları keçirmək olmaz. Bayram münasibətilə xristianlar və yaxud müşriklər tərəfindən hazırlanmış yeməkləri yemək olmaz. Həmçinin bu bayramların qeyd edilməsi üçün göndəriləin dəvətləri də qəbul etmək olmaz. Çünki bu onları ruhlandırır və onların bu bidətlərini təsdiq etməyə bərabər hesab edilir. Bu da öz növbəsində cahil insanlarda yanlış bir təsəvvür, ideya yaradır və onlarda belə bir fikrir formalaşdırır ki, bu bayramları keçirməkdə bir xəta yoxdur. Allah daha yaxşı bilir.

Əl-Lulu əl-Məkiin min Fətəvə İbn Cibrin, səh.27

Abdullah ibn Abdurrahman ibn CibrinPeyğəmbərin adına and içməyin hökmü
Sual: Bəzi insanların bir şeyi təsdiqləmək istədiklərində “Peyğəmbərə and olsun”-söylədiklərini eşidirəm. Bu caizdirmi?

Cavab: Həmd Allaha məxsusdur.
Peyğəmbərə and içmək haramdır və şirkin bir növüdür. Çünki bir şeyə and içmək həmin şeyə ehtiram etmək, əzəmətləndirmək mənasını daşıyır və məxluq, özü yaradılmış olan bir şey digər bir şeyi əzəmətləndirə bilməz. Bu səbəbdən, peyğəmbər sallallahu aleyhi və səlləm demişdir: “Kim Allahdan başqasına and içərsə küfr və yaxud şirk etmişdir”. (Səhih, Əhməd rəvayət etmişdir 2/125; Əbu Davud 3251; Əl-Tirmizi 1535) Bu hökm peyğəmbərlərə, mələklərə, saleh insanlara və digər məxluqlara and içməyi əhatə edir. Həmçinin peyğəmbər sallallahu aleyhi və səlləm demişdir: “Kim and içərsə Allaha and içsin və yaxud (əks halda) sussun”. (Əl-Buxari 4860-Əl-Fəth 8/611 və 6107-Əl-Fəth 10/516; Müslim 1647; Əhməd 2/309; Əbu Davud 3247; Əl-Nəsai 3775; əl-Tirmizi 1545; İbn Macə 2096)

Qurani Kərimdə “əl-mursələt- And olsun bir-birinin ardınca göndərilənlərə; əl-zəriyət- sovurub-dağıdan küləklərə; əl-nəziət- And olsun (kafirlərin canını) zorla alanlara; əl-fəcr- And olsun dan yerinə; əl-əsr-And olsun əsrə; əd-duha- And olsun səhərə və məvəəqi əl-nucum-And olsun ulduzların yerinə) baxın Vaiqə 56:75 surəsinə) kimi andlara gəldikdə, bilmək lazımdır ki, bunlara Allah təala and içir və Allah istədiyi şeyə and içə bilər, lakin yaradılmışlar yalnız öz Rəblərinə and içə bilərlər.

Allah Təala Quranda qiyamət gününü xatırladanda belə buyurur: «O gün neçə-neçə üzlər sevinib güləcək, Öz Rəbbinə baxacaqdır!» (Əl Qiyamə surəsi, 22-23)

Baxmaq sözünü üzlər sözünə aid elədi. Üzdə görməyi bacaran da gözlərdir. Ayədə Allahın gözlə görülə bilməsinə dəlil var. Ancaq Allahı görməyimiz Onu əhatə etməyimiz demək deyil. Çünki Allah belə buyurur: «Onların elmi isə Onu (Allahın zatını) əhatə edib qavraya bilməz!» (Taha surəsi, 110) Və əgər Allahı elmimiz ilə əhatə etməyimiz mümkün deyilsə, elmi əhatə etmək, gözlə əhatə etməkdən daha genişdir. Allahı gözlə görüb əhatə etməyimiz mümkün deyil. Buna dəlil Allahın bu ayəsidir : «Gözlər Onu (görüb) dərk etməz. O, gözləri dərk edər» (əl Ənam surəsi, 103) Gözlər Onu görsə də dərk edə bilməz. Allah həqiqi görmə ilə gözlə görülə bilər. Ancaq bu baxışla onu dərk etmək olmaz. Çünki Allah əhatə olunmaqdan daha Əzəmətlidir. Sələfin görüşü budur. Və onlar belə bilirlər ki, insanın nemətləndirildiyi ən kamil nemət Allahın Üzünə baxmaqdır. Buna görə Peyğəmbər (s.ə.s) duası belə idi: «Səndən, Sənin Üzünə baxmağın ləzzətini istəyirəm» Ləzzətli nəzər ona görə dedi ki, o baxışda əzəmətli ləzzət var. Onu ancaq Allahın neməti və fəzilətinə çatanlar bilər. Allahdan məni və sizləri onlardan etməyini arzu edirəm. Sələfin icma etdiyi «Allahı görmə»nin həqiqəti budur.
Kim iddia eləsə ki, Allah gözlə görülə bilməz və ya bu yəqinliyin kamilliyidir, onun bu sözü batildir və dəlillərə ziddir. Çünki yəqinliyin kamilliyi bu dünyada da mövcuddur. Necə ki, Peyğəmbər (s.ə.s) «İhsan» sözünün təfsirində, izahında belə deyir: «İhsan odur ki, Allaha onu gördüyün kimi ibadət edəsən, əgər sən onu görmürsənsə, bil ki, O səni görür» Sənin Allaha Onu gördüyun kimi ibadət etməyin, yəqinliyin kamilliyidir.
Allah dünyada gözəgörünməzdir. Musa Allahı gözlə görmək niyyətində olarkən Rəbb ona bildirir ki, Onu dünyada görə bilməz. Bu mümkün deyildir, hətta möhkəm və güclü dağ belə buna dözə bilməz: “Musaya vəd etdiyimiz vaxt gəlib çatanda Rəbbi onunla danışdı:
“Sən Məni əsla görə bilməzsən. Lakin (bu) dağa bax. Əgər o yerində dura bilsə, sən də Məni görə bilərsən”, - buyurdu. Rəbbi dağa təcəlli etdikdə (Allahın nuru dağa saçıldıqda) onu parça-parça etdi. Musa da bayılıb düşdü.” (əl-Əraf, 143).
Qiyamət günü möminlər Allahı görməyə qadirdilər. Cənnətdə bəndələrə bəxş ediləcək ən böyük nemət əzəmətli və kəramətli Rəbb olan Sübhənəhuya baxmaqdır. Bu böyük nemətdən kafirlər məhrumdular:
“Xeyr, o gün Rəbbinin mərhəmətindən məhrum olacaqlar!” (əl-Mutəffifun, 15).
“O gün neçə-neçə üzlər sevinib güləcək, Öz Rəbbinə baxacaqdır!” (əl-Qiyamət, 22-23).
Bu adamlar möminlərdir: “Həqiqətən, yaxşı əməl və itaət sahibi olan möminlər Nəim cənnətlərində olacaqlar. Onlar taxtlar üstündə (əyləşib Allahın hazır etdiyi nemətlərə) tamaşa edəcəklər. Sən (ey Peyğəmbər!) onların üzlərində cənnət sevinci görəcəksən!” (əl-Mütəffifun, 22-24).
Allah təalanın mübarək üzünə bu nəzər möminlərə vəd edilmiş əlavə mükafatdır:
“Yaxşı işlər görənləri Cənnət və daha artıq mükafat gözləyir” (Yunus, 26). Hər iki “Səhih”də Cərir bin Abdulladan (Allah ondan razı olsun!) bu hədis verilir: Peyğəmbərlə (Ona və onun ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun!) oturmuşduq. Ayın 14-də gecə aya baxdıq. O dedi: “Siz öz Rəbbinizi bunu gördüyünüz kimi görəcəksiniz. Ona baxmaqla zərər görməzsiniz. Əgər bacarsanız günəş çıxmamışdan namaza çox uymayasınız və günəşi qürubuna qədərki namaza əməl edin”.
Allahın İsim və Sifətləri ağılla başa düşülməz. Zənlər, düşüncələr, təsəvvürlər onu başa düşüb dərk edə bilməz. O, da yaratdıqlarına nə zatında, nə əməlində, nə də isim və sifətlərində bənzəməz. Kimsə deyə bilər ki, bu sifətlərə biz də məxsusuq. Amma xeyir! İnsan görmə, eşitmə sifətlərinə malikdir. Lakin onun görməsi, eşitməsi Allahın görməsi, eşitməsi kimi deyildir. Çünki insan müəyyən bir həddə qədər görüb eşidə bilər, lakin Allah – subhanəhu və təala – üçün belə bir hədd yoxdur. Hətta elə bir hallar olur ki, ana öz oğlunu bağışlamır. Lakin Allah öz qullarına qarşı o, qədər rəhmli və mərhəmətlidir ki, onların bu qədər günah etmələrini bağışlayır.
İmam əbu Hənifə – rəhmətullahi aleyhi – bu haqda deyir ki, Onun sifətləri yaratdıqlarının sifətləri kimi deyildir. Onun bilməsi bizim bilməyimiz kimi deyil. Qüdrəti var, lakin bizim qüdrətimiz kimi deyil. Görür, lakin duyması bizimkinə bənzəməz. Danışır, lakin danışması bizimki kimi deyildir.
Çünki onun misli yoxdur. «De ki, Allah birdir. Allah möhtac deyildir. O, nə doğmuş, nə də doğulmuşdur! Onun heç bir tayı bərabəri, bənzəri də yoxdur». (əl-İxlas 1-4).
İsim və Sifətlərin Tövhidi əqidə məsələlərində ən çətin və təhlükəli mövzulardan biridir. Hətta bir çox alimlər bu mövzuda xətalar etmişlər.
Əhli Sünnə vəl Cəmaatın bu mövzu ilə mövqeyi belədir.
1) Nə ki, Quran və Sünnədə isbat olunub, biz də onu isbat edib, qəbul edirik. Məs: Allah görür, eşidir və s. «Şübhə yox ki, Allah (hər şeyi) eşidən (SƏMİ) və görəndir (BƏSİRDİR)». (ən-Nisa 58).
2) Nə ki, Quran və Sünnə ilə inkar edilir, biz də onu inkar edirik. Məs: Xristianlar deyirlər ki, Allah göyləri və yeri altı gündə xəlq etdi və bazar günü isə dincəldi. «O, nə mürgü (HƏYYDİR), nə də yuxu bilər (QAYYUMDUR)». (əl-Bəqərə 255). «And olsun ki, biz göyləri, yeri və onlar arasında olanları altı gündə yaratdıq və bizə heç bir yorğunluq da üz vermədi». (Qaf 38). Yəhudilər dedilər ki, Allah xəsisdir. «Xeyr, Allahın əlləri açıqdır. İstədiyi kimi lütf və ehsan edər». (əl-Maidə 64).
3) Nə ki, Quran və Sünnədə varid olmayıb, sabitliyi və inkarı. Məs: Allah buyurur ki, danışır. Bu sabitdir. Lakin biz desək ki, Allah danışır, deməli dodağı, dili və s. var. Bu düz deyil. Çünki bu haqda bizdə heç bir dəlil yoxdur. Bununla bərabər biz onu da inkar etmirik. Yenə də dəlilimiz yoxdur.
Müsəlman bacı və qardaşlarım! Bu mövzu təhlükəli və çətin olduğuna görə, bəzi azmış və hədlərini aşmış firqələr kimi Allahın ad və sifətlərini dəyişməmək, onları heç nəyə bənzətməmək, keyfiyyətini öyrənməyə çalışmamaqdan ötrü alimlər bəzi qaydalar müəyyənləşdiriblər. Bu qaydaları hər bir müsəlmanın bilməsi vacibdir.
1. TƏHRİF – bir sözü başqa sözlə əvəz etmək, dəyişdirmək deməkdir. Ayə və ya hədisi həm məna, həm də ləfzi etibarı ilə dəyişdirmək deməkdir. Məs: 1) Məna etibarı ilə təhrifə dəlil – Allah Qurani – Kərimdə buyurur: «Rahmən ərşin üzərinə yüksəldi». (Ta ha 5). Burada olan İSTİVA – ucalmaq sözünə, LƏ – şəkilçisi artıqmaqla İSTƏVLƏ hökmü altına aldı sözü ilə əvəz edirlər. Bu azmış firqələr özləri də bilmədən Yəhudilərin etdiklərini edirlər. Allah Yəhudilərə kəndin qapsından Allaha səcdə edən halda HİTTƏ – sözünü, HİNTƏ – «buğda» sözü ilə əvəz etdilər. (əl-Bəqərə 58-59). Allahın ƏL – sifətini qüdrət, nemət kimi təhrif etmək. 2) Ləfzi etibarı ilə təhrifə dəlil – Allah Qurani – Kərimdə buyurur: «Allah Musa ilə sözlə danışdı». (ən-Nisa 164) – ci ayəsini oxuduqda: «Musa Allah ilə sözlə danışdı» deyə təhrif edirlər.
2. TƏTİL – Allahın sifətlərini təmamilə inkar etmək və ya bəzilərini qəbul edib, bəzilərini inkar etmək.
3. TƏMSİL – Allahın sifətlərini məxluqatın sifətləri kimi olduğunu qeyd etmək. Buna həmçinin TƏŞBİH – də deyilir. Bənzətmək. «Onun bənzəri heç bir şey yoxdur». (əş-Şura 11). Bu ayə bu cür düşünənlərin fikirlərini alt-üst edir.
4. TƏKYİF - Allahın sifətlərinin mahiyyəti, keyfiyyəti haqqında fikir yürütmək. Sifətlərin necəliyi haqqında suallar vermək. Allahın sifətlərini bilmək lazımdır, lakin keyfiyyəti haqqında fikir yürütmək olmaz. «Sənə Quranı nazil edən odur. Onun bir hissəsi quranın əslini, əsasını təşkil edən möhkəm, digər qismini isə mütəşabih (mənaca bir-birinə oxşar, məğzi bəlli olmayan) ayələrdir. Ürəklərində əyrilik olanlar fitnə-fəsad salmaq və istədikləri kimi məna vermək məqsədi ilə mütəşabih ayələrə uyarlar. Halbuki onların həqiqi izahını Allahdan başqa heç kəs bilməz». Elmdə qüvvətli olanlar isə: «Biz onlara inandıq, onların hamısı Rəbbimiz tərəfindəndir» deyərlər. «Bunları ancaq ağıllı adamlar dərk edər». (Ali İmran 7). Valid b. Müslim deyir ki, əl-Əvzai, Sufyan b. Uyeynə, Məlik b. Ənəs – rahmətullahi aleyhi – dən İsim və Sifətlər haqqında olan hədislər barəsində soruşdum. Cavabları: «Bunları gəldikləri kimi alın, onlarla əlaqəli keyfiyyət düşünməyin». İmam Zuhri – rahmətullahi aleyhi – deyir: «Risalə göndərmək Allahdan, təbliğ etmək Rəsullardan, bizə düşən isə təslimiyyət göstərməkdir». Əbu Hənifə – rahmətullahi aleyhi – deyir: «Kim qulları tanıyan kimi Allahı tanıyarsa kafir olar». İbn əl-Cövzi – rəhmatullahi aleyhi – İmam Əhməd – rahmatullahi aleyhi- in Musaddəd əl-Bəsriyyəyə yazdığı məktubu belə xatırlayır: «Allahı onun özünü vəsf etdiyi kimi vəsf edirik, Allahın özü haqqında nəfy etdiyini siz də nəfy edin».
QİYAMƏT GÜNÜ MÖMİNLƏRİN RƏBLƏRİNİ GÖRMƏLƏRİ

Əhli Sünnə vəl Cəmaat yəni Sələfi Salihin ittifaq ilə bu fikirdədirlər ki, Qiyamət günü möminlər öz Rəblərini heç bir əziyyət çəkmədən görəcəklər. Bunu sübut etmək üçün Quran və Sünnədə gələn dəlillərə baxaq.
«O, gün üzlər Rəbbinin gül cəmalına baxıb sevinəcəkdir». (əl-Qiyamə 22-23). Bu ayə altı kəlmədən ibarətdir ki, bunların beşi Allahın görülməsinə dəlalət edir.
1. VUCUHUN – üzlər.
Müxaliflər qeyd edirlər ki, bu ayədə olan görmək qəlbnəndir. Lakin bu səhv fikirdir. RAƏƏ – sözü ərəb dilində iki cürdür.
1). BƏSARİYYƏ – gözlə, 2). QULUBUN – qəlblə.
Bu ayəyə gəlincə isə, Allah buyurmadı ki, QULUBUN – qəlblər o gün sevinəcək. Əksinə Allah buyurdu: VUCUHUN – üzlər o gün sevinəcək. Gözlər də üzdə olduğu üçün nəzər salacaqdır. Bir məsələ də var ki, qəlb nəzər sala bilməz, gözlər isə nəzər sala bliər.
2). YƏUMƏİZİN – o, gün.
Məgər qəlb Allahın olduğunu bilmir. Hətta kafir belə olsa çətin anlarında əllərini göyə qaldıraraq dua edir. Lakin Allahın o, günü xüsusiləşdirməsi məhz möminlərin öz Rəbblərini görəcəyinə işarədir.
3). NƏDİRA – üzlər ağ, sevinc içində.
Niyə Allah möminləri ayırdı, onlara sevinc içərisində olacaqlarını buyurdu. Çünki möminlərdən fərqli olaraq kafirlər o günü öz Rəbblərini görməyəcəklər. «Qiyamət günü onlarla Rəbləri arasında hicab çəkiləcək və onlar Rəblərini görməyəcəklər». (əl-Mutəffifin 15).
4). İLƏ – tərəf.
Yəni Rəblərinə tərəf baxacaqlar. Əbu Səid əl-Xudri – radıyAllahu anhu – rəvayət edir ki, Rəsulullah – sallAllahu aleyhi və səlləm – in zamanında bir qrup insanlar: «Ya Rəsulullah! Qiyamət günü Rəbbimizi görəcəyikmi?» Rəsulullah – sallAllahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Yanında bulud olmayan açıq bir havada günəşi görməyə çətinlik çəkirsinizmi? Bədirlənmiş ayı 14-cü günündə yanında bulud olmayan açıq havada görməyə çətinlik çəkirsinizmi?» Xeyr, Ya Rəsulullah! O, buyurdu: «Günəşi və ayı görməkdə əziyyət çəkmədiyiniz kimi Allahı görməkdə də əziyyət çəkməyəcəksiniz».
5). NAZİRA – nəzər salacaqlar.
Müxaliflər şübhə salmaq üçün bu ayəni dəlil gətirirlər. «Gözlər onu dərk edə bilməz, lakin o, gözləri dərk edər». (əl-Ənam 103). Sözsüz ki, nə bu dünyada, nə də axirətdə Allahı heç bir məxluq dərk edə bilməz. Lakin insan baxdığı, bir şeyi görə bilər lakin dərk etməyə bilər. Ağıllar onu bilirlər, lakin bilməkləri ilə onu dərk edə bilmirlər. Buna görə də dərk etmək tamamilə ayrı bir şey, görmək isə tam başqa bir şeydir. «Onlar taxtlar üstündə (əyləşib) tamaşa edəcəklər». (əl-Mutəffifin 24).
Muxaliflərin digər bir şübhələri: «Musa, Ey Rəbbim! Özünü mənə göstər sənə baxım» dedi Allah: «Sən məni əsla görə bilməzsən. Lakin dağa bax. Əgər o, yerində dura bilsə, sən də məni görə bilərsən». (əl-Əraf 143). Lakin əksinə bu ayə elə onların özləri üçün bir dəlildir. Müxaliflərin dediyinə görə bu ayədə olan LƏN TƏRANİ – kəlməsi əbədiyyən nəfy ifadə edər. Bu görmənin heç vaxt həqiqət olmayacağına dəlalət edir. Dil baxımından isə doğru deyildir. Allah Qurani-Kərimdə Yəhudilər haqqında buyurur: «Yəhudilər deyirlər ki, bizim yerimiz Cənnətdir. Orada bizə gözəl nemətlər hazırlanıb. (Ya Məhəmməd!) Sən onlara (yəhudilərə) de: Əgər (sizin iddianıza görə) Allah yanında axirət evi (Cənnət) başqa insanlara deyil, yalnız sizə məxsusdursa və bu sözünüz doğrudursa (Allahdan) ölüm istəyin! (Cənnətin yalnız özünə aid olduğunu iddia edən kimsə ona qovuşmağa səbəb olan ölümü mütləq arzular). (Əlbəttə) onlar öz əməllərini bildiklərinə görə ölümü əsla istəməzlər». (əl-Bəqərə 95-96). Ayədən də göründüyü kimi Lən – onlar ölümü bu dünyada təmənna etməyəcəklər. Digər bir ayədə isə: «Onlar müraciət edib deyəcəklər: Ey Məlik! Qoy Rəbbin bizi öldürsün (bu əzabdan qurtaraq). O,isə (min ildən sonra onlara) Siz (həmişəlik burada) qalacaqsınız». (əz-Zumər 77). Cəhənnəmdə isə ölümü təmənna etdiklərini görürük.
Digər tərəfdən Musa – əleyhissəlam – Allahın Rəsulu, onun kəlimi olduğu halda, Allah haqqında nəyin imkansız olduğunu daha yaxşı bilirdi. Əgər onun görülməsi imkansız olsaydı belə bir istəklə Allaha müraciət etməzdi. Peyğəmbərlərin həyatlarına baxsaq görərik ki, onlar Allaha layiq olmayan bir şeylə müraciət etdikdə Allah onları dərhal düzəldərdi. Məs: Nuh – əleyhissəlam – öz oğlu üçün kömək istədikdə, İbrahim – əleyhissəlam- öz atası üçün, Muhəmməd – sallAllahu aleyhi və səlləm – öz əmisi üçün kömək istədikdə Allah onlara qadağan etdi. Musa – əleyhissəlam – a isə bu qadağanı qoymadı, əksinə: «Tur dağına bax» deyə buyurdu. Buna görə də Allah: «Sən məni əsla görə bilməzsən» - buyurduğunun mənası, dünyada məni görə bilməyəcəksən deməkdir. İnsanların dünyada Allahı görmək gücləri yoxdur. Çünki əbədi olan Allahı fani olan məxluq görə bilməz. Cənnətdə isə əbədi həyat olduğuna görə əbədi olan insan Allahı görəcəkdir. Allah bizi də onlardan etsin. Amin!
Məqalələri elminə etibar etdiyim qardaşın tərcümə etdiyi kitabdan götürmüşəm.
Vəs-Sələmu aleykum va rahmətullah
Əqidət-ut-Təhaviyyədən daha bir bir çıxarış:
İslam dünyasının bəzi şəxslərinin Allahı cənnətdə görməni təxəyyüllərinə və ağıllarına əsaslanaraq təfsir etmələri, ona düzgün baxışlı bir iman sayılmır. Çünki məsəlyə mühakimə yolu ilə şərh ermək Allahın rəbliyinə əlavə edilən anlayışların hamısının təfsir edilməsi mənasını verir. Təfsirçilikdən əl çəkmək və itaət yoluna qədəm qoymaq müsəlmanlara xas olan dindir. (Sifətləri) inkar etməkdən (funksiyalaşdırmaq) və oxşatmadan (bənzətmədən) çəkinməyən bir adamın ayağı sürüşər və (çatışmazlıq, eyb, qüsur və başqa hallarla bağlı) mənəvi paklığa nail ola bilməz.
Şübhəsiz ki, Uca və Cəlil olan Rəbbimiz vəhdaniyyət sifətləri ilə təfsir edilmişdir. Bir və Tək olan sifətlərinə sahibdir. Yaratdıqlarından heç biri Onun sifətlərindəki mənalara malik deyil.
Şərh: Müsəlmanlar arasında Uca Allahı görməni ağlına və istəklərinə görə şərh edən və yaxud özünün Onun keyfiyyətini biləcəyini söyləyənlərin bu barədə əqidəsi düzgün əsaslara söykənmir. Belə insanlar xətaya yol verənlərdir. Röyətə (görməyə) tam mənasıyla əminliyi olmayanlardır. Çünki görmənin gerçəkliyini və keyfiyyətini Allahdan başqa heç kim bilə bilməz. Görmə (röyət) və yaradıcı Rəbbimiz haqqında edəcəyimiz ən doğru təfsir odur ki, insanlar (Onun sifətlərini), bu dünyada adət etdikləri şəkildə izah etməsinlər və keyfiyyət verməsinlər. Əksinə, bunun mənası (Quran və sünnədə) necədirsə, ona belə də iman gətirləmiyik. Onun keyfiyyətini araşdırmamalıyıq. Bu mövzuda Allahın və Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın slaam və salavatı olsun!) buyurduqlarına iman gətirib təslim olmalıyıq.
Bu, Uca Allahın Öz Peyğəmbəri ilə müsəlman qullarına göndərdiyi həqiqi dindir. Müsəlmana zəruri olan aşağıdakı iki şeydən çəkinmək lazımdır:
1. Allahın Onun Özünü vəsf etdiyindən başqa tərzdə vəsf edərək haqq yoldan azmaq və Allahın Özünü vəsf etdiyi əsil məqsədindən kənara çıxıb yayınmaq;
2. Uca Allahın sifətlərini, adlarını, zatını və fəaliyyətini yaratdıqlarına bənzətmək.
“Ona bənzər heç bir çey yoxdur. O, (hər şeyi) eşidəndir, (hər şeyi) görəndir!” Şura, 42/11.
Ayənin birinci yarısı Allaha oxşarlığı və bənzərliyi inkar edir, ikinci yarısı isə Onun sifətlərinin isbatıdır. Ayı paklıqla isbatı bir yerdə nəzərdə tutmuşdur. Kim ki, bu iki haldan çəkinməzsə, ayağı sürüşər və imanında xətaya yol verər, həqiqəti tapa bilməz. Beləcə də, Allah haqqında vacib olan paklıq yerinə yetirə bilməz. Bu, Allahı oxşarlıqdan, bənzərlikdən və şərik qoşmaqdan uzaq tutmaqdan ibarətdir. Çünki əziz və calil olan Allah əməlində, adlarında, sifətlərində, yaradıcılığında və hökmlərində vəhdaniyyət sahibidir. Bütün fəaliyyətində Təkdir. Heç kimə ehtiyacı yoxdur. Onun şəriki və bənzəri yoxdur. Yaratdıqlarının heç biri bu mənalarda zatında, əməllərində, adlarında və sifətlərində Ona bənzəməzlər.
Ən doğrusunu Allah bilir!