va aleykumus-Sələm.

Bu məsələ barədə Azərbaycandakı psevdo-sələfilər ifrat formada yanaşdıqları üçün mənim burada təqdim edəcəyim sözlər bir çoxlarına qəribə gələ bilər. Eynilə İslam yeni gəldiyi kimi.

İlk növbədə İbn Useyminin oxuculara təqdim olunan sözlərinin özlərinə sərf edən hissəsini gətirib də, əsl tərəfini gizlətməsinə toxunaq. İbn Useymin deyib:

"(əl-Haccəvinin) "Əlləri ilə üzünü məsh edər" sözü: müəllifin sözünün zahirindən anlaşılır ki, qunut duasından sonra əlləri üzə sürmək sünnətdir. Bunun dəlili isə Ömərin, radiyallahu anhu, hədisidir: "peyğəmbər, salləllahu aleyhi va səlləm, əllərini qaldırdıqda onları üzünə sürmədən endirməzdi." Lakin bu hədis zəifdir və bu hədisin şahidləri də zəifdir. Buna görə də Şeyxul-İslam İbn Teymiyyə bu sözü inkar etmiş və demişdir: "Dua edən əllərini üzünə sürməməlidir. Çünki əlləri üzə sürmək ibadətdir və insan ona əməl edərsə Allah yanında hüccəti olacaq səhih dəlilə ehtiyacı vardır. Amma hədis zəifdir və hüccət olacaq şəkildə sabit deyildir. Lakin İbn Hacər "Buluğ əl-Məram" kitabında dedi: "Buna şahidlik edən bütün bu hədislər birlikdə bunun həsən olmasını tələb edir."

Kim bu hədisi həsən sayırsa ona görə buna əməl etmək sünnətdir, lakin kim həsən saymırsa və onun zəif hədis olaraq qaldığını söyləyirsə, ona görə buna əməl etmək bidətdir. Buna görə də bu məsələdə üç görüş vardır:
Birinci görüş: Bu, sünnətdir.
İkinci görüş: Bu, bidətdir.
Üçüncü görüş: Bu, nə sünnətdir, nə də bidətdir. Yəni mübahdır. Əgər kimsə bunu edərsə, onun bidətçi olduğu söylənməz, əgər tərk edərsə əməl etmədiyinə görə azarlanmaz.

Mənə yaxın olan görüş: Bu, sünnət deyildir, çünki bu barədə varid olmuş hədislər zəifdir. Sünnətin isə zəif hədislə təsbit edilməsi mümkün deyildir və Şeyxul-İslam İbn Teymiyyə bu görüşü qəbul etdi. Çünki iki "əs-Səhih" kitabında və bu ikisindən başqa kitablarda varid olmuş çoxlu hədislərə əsasən sabit olmuşdur ki, peyğəmbər, salləllahu aleyhi va səlləm, dua edərkən əllərini qaldırmışdır, lakin onları üzünə sürməmişdir. Çox-çox gətirilən və nəqli üzərində bol miqdarda mübahisələrin olduğu belə bir sünnətin "əs-Səhih"lər və digərləri kimi mötəbər kitablarda məlum olmaması, bunun əslinin olmadığına dəlalət edir.

Buna əsasən də (deyirəm): Daha uyğun olan əlləri üzə sürməməkdir. Lakin bu əməli edənləri, onun haqqında varid olmuş hədislərin (alimlər tərəfindən) həsən dərəcəsinə qaldırıldığını nəzərə alaraq inkar etmirik. Çünki bu, alimlərin üzərində ixtilaf etdikləri bir məsələdir."

"Şərh əl-Mumti alə Zad əl-Mustəqni"
"bab əs-Salət ət-Tətavvu"

Hökmü və fəziləti:
Vitr namazı təkidlə buyurulmuş sünnədir. Belə ki, Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) bu namaza rəğbətləndirmiş və təşviq etmişdir.
Əbu Hureyrə Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) belə dediyini rəvayət edir: «Həqiqətən Allah vitrdir (təkdir) və vitri sevər»[1].

Əli deyir: Vitr namazı zəruri deyil. Nə də fərz namazlarınız kimi deyil. Amma Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) vitr namazını qılmış və sonra demişdir: «Ey Quran əhli, vitr namazını qılın. Həqiqətən Allah vitrdir (təkdir) və vitri sevir»[2].

Vitr namazının qılınan vaxtı:
Vitr namazını İşadan Sübhə qədər olan vaxtda qılmaq olar. Bu namazı gecənin son üçdəbirində qılmaq daha yaxşıdır. Aişə deyir ki, «Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) vitr namazını, gecənin ilk, orta və axır vaxtlarında qılardı. Amma həyatının sonunda vitri səhərəyaxın qılardı»[3].
Gecənin sonunda oyanacağına əmin olmayan kimsənin, vitri gecənin ilk vaxtında qılması daha yaxşıdır. Eləcə də gecənin sonunda oyanacağına əmin olan kimsənin, vitri gecənin son vaxtında qılması daha yaxşıdır.
Əbu Qatadə deyir ki, Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) Əbu Bəkrə belə dedi: «Vitri nə vaxt qılırsan?» Əbu Bəkr dedi: «Yatmadan öncə». Sonra Ömərə dedi: «Vitri nə vaxt qılırsan?» Ömər dedi: «Yatıram sonra durub qılıram». Rəvayətçi deyir ki, sonra Peyğəmbər Əbu Bəkrə dedi: «Sən işinə ehtiyatla yanaşmısan». Sonra Ömərə dedi: «Sən isə işinə əzmkarlıqla yanaşmısan»[4].
Aişə deyir ki, «Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) namaz qılanda mən də öz yatağımda onun qarşısında yatırdım. O vitri qılmaq istədikdə məni oyadar və beləliklə vitri qılardım»[5].

Vitri qılmağın qaydası və rükətlərinin sayı:
Vitr ən az bir rükət qılınır. Belə ki, İbn Ömər Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) belə dediyini rəvayət edir: «Gecə namazı iki-iki qılınır. Əgər Sübh vaxtının başlamasından ehtiyat etsəniz onda vitri bir rükət qılın. Beləliklə qıldığınız namazları vitrlə bitirmiş olarsınız»[6].
Vitr namazını həmçinin üç, beş, yeddi və doqquz rükət də qılmaq olar.
Aişə deyir ki, «Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) nə Ramazanda, nə də başqa vaxtlarda on bir rükətdən çox qılmazdı. O dörd rükət qılardı. Bu dörd rükətin gözəlliyindən və uzunluğundan soruşmağına dəyməz. Sonra dörd rükət qılardı. Bu dörd rükətin gözəlliyindən və uzunluğundan soruşmağına dəyməz (çünki o namazları uzadar və gözəl şəkildə qılardı). Sonra üç rükət qılardı»[7].
Aişənin digər rəvayətində deyilir ki, «Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) gecə on üç rükət namaz qılardı. Onun beş rükətini vitr qılar və heç birində oturmazdı. Yalnız axırıncı rükətdə oturardı»[8].
Həmçinin Aişə deyir ki, «Biz Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) üçün misvak və dəstəmaz suyu hazırlayırdıq. Allah, gecə istədiyi vaxt onu oyatdırar, o da qalxıb misvaklanar və dəstəmaz alardı. Sonra doqquz rükət namaz qılardı. Rükətlərin heç birində əyləşməzdi. Yalnız səkkizinci rükətdə oturar və Allahı zikr, həmd-səna edər və Rəbbinə dua edərdi. Sonra salam vermədən ayağa qalxardı. Sonra doqquzuncu rükəti qılar və oturardı. Sonra Allahı zikr, həmd-səna edər və Rəbbinə dua edib salam verərdi. Biz də onun salamını eşidərdik. Salamdan sonra oturan halda iki rükət qılardı». (Aişə deyir:) Ey oğlum, bax bu on bir rükət edir. «Allahın Peyğəmbəri yaşlaşdıqdan sonra isə yeddi rükət vitr qılardı. Son iki rükəti də deyilən kimi qılardı». (Aişə deyir:) Ey oğlum, bu isə doqquz rükət edir[9].

Əgər vitr üç rükət qılınırsa aşağıdakı hədisdə deyilən surələri oxuyur:
İbn Abbas deyir ki, «Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) vitr namazının rükətlərində “səbbih ismə rabbikəl alə”, “qul yə əyyuhəl kəfirun” və “qul huvəllahu əhəd” surələrini oxuyardı»[10].

Vitr namazında qunut tutmaq:
Həsən ibn Əli deyir ki, Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) mənə vitrdə demək üçün sözlər öyrətmişdir:
« اللَّهُمَّ اهْدِنِى فِيمَنْ هَدَيْتَ وَعَافِنِى فِيمَنْ عَافَيْتَ وَتَوَلَّنِى فِيمَنْ تَوَلَّيْتَ وَبَارِكْ لِى فِيمَا أَعْطَيْتَ وَقِنِى شَرَّ مَا قَضَيْتَ إِنَّكَ تَقْضِى وَلاَ يُقْضَى عَلَيْكَ وَإِنَّهُ لاَ يَذِلُّ مَنْ وَالَيْتَ وَلاَ يَعِزُّ مَنْ عَادَيْتَ تَبَارَكْتَ رَبَّنَا وَتَعَالَيْتَ ».
«Allahumməhdini fimən hədəyt, və afini fimən afəyt, və təvalləni fimən təvalləyt, və barik li fimə atəyt, və qini şərrə mə qadəyt, innəkə təqdi vələ yuqda aleyk, və innəhu lə yəzillu mən valeyt, vələ yəizzu mən adəyt, təbarəktə rabbənə və təaləyt».
«Allahım! Mənə də hidayət ver, necə ki başqalarına hidayət vermisən, bütün pisliklərdən xilas et, necə ki başqalarını xilas etmisən, mənə qayğıkeşlik et, necə ki başqalarına Qayğıkeşsən. Verdiyini mənim üçün bərəkətli et. Sənin qərarı­nın şərindən Sənə sığınıram. Şübhəsiz, yalnız Sən hökm verənsən və hökm edilməzsən. Həqiqətən Sən kimi dost etsən, o hörmətdən düşməz. Kimi düşmən etsən, o əsla bəyə­nilməz. Ey Rəbbimiz Sən Mübarək və Ucasan[11]».
Sünnəyə görə qunut duası rükudan öncə olmalıdır. Demək Ubeyy ibn Kəəbin hədisində deyilir ki, «Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) vitr namazında qunut rükudan öncə etdi»[12].
Adi halda fərz namazlarda qunut duası etmək olmaz. Bunu yalnız bəla üz verdikdə etmək olar. Bunun üçün hansısa fərz namazı xüsusiləşdirmək olmaz (istənilən fərz namazda qunut etmək olar). Və bu halda qunut rükudan sonra edilir. Demək Əbu Hureyrə deyir ki, «Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) kiməsə qarşı xeyirli və ya bəd dua etmək istədikdə qunutu rükudan sonra edərdi»[13].
Daimi olaraq Sübh namazında qunut duası etmək bidətdir. Bunu Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) səhabələri açıq-aşkar şəkildə demişlər. Əbu Malik əl-Əşcai, Səd ibn Tariq deyir ki, «mən atama dedim: Ey ata, sən Peyğəmbərin, Əbu Bəkrin, Ömərin, Osmanın və beş ildir ki, burada, Kufədə Əlinin arxasında namaz qılmısan. Məgər onlar Sübh namazında qunut duası edərdilərmi? O dedi: Ey oğlum, bu əməl dinə əlavə olunmuş bidətdir»[14].
«Heç vaxt ola bilməz ki, Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) hər səhər rükudan qalxanda, “Allahumməhdini fimən hədəyt, və afini fimən afəyt, və təvalləni fimən təvalləyt...” – sözlərini deyib, uca səslə qunut duası etsin və səhabələri də buna “amin” deməklə səs versinlər, Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) vəfat edənə qədər bunu etsin, sonra İslam ümməti bundan bixəbər olsun. Əksinə, ümmətin çox hissəsi, əksər səhabələr - onlardan heç kəs belə etmir, bu əməlin bidət olduğunu deyirlər. Necə ki, Səəd ibn Tariq əl-Əşcai bunu demişdi»[15].

Əbu Malik əl-Əşcai Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) belə dediyini rəvayət edir: «Cənnətdə elə otaqlar vardır ki, onların içindən çölü, çölündən isə içi görsənir. Uca Allah onları, (kasıblara) yemək yedizdirənlər, xoş sözlər danışanlar, orucu daim tutanlar, gecə insanlar yatanda namaz qılanlar üçün hazırlamışdır»[2].

Bu növ namazın Ramazan ayında qılınması təkidlə qeyd olunan sünnədir:
Demək, Əbu Hureyrə deyir ki, Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) Ramazan ayında gecə namazları qılmağa təşviq edərdi. Bunu insanlara əmr etməz, rəğbətləndirər və deyərdi: «Kim Ramazan ayını iman və savabını Allahdan diləyərək namaz qılmaqla keçirərsə onun keçmiş günahları bağışlanar»[3].

Gecə namazının rükətlərinin sayı:
Bu namazın rükətlərinin ən az sayı bir rükət, çoxu isə on bir rükətdir. Buna Aişənin ötən hədisi sübutdur. Hədisdə deyilirdi: «Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) nə Ramazanda, nə də başqa vaxtlarda on bir rükətdən çox qılmazdı...» [4].

Ramazan ayında gecə namazlarının camaat şəklində qılınması şəriətə uyğundur:
Aişə deyir ki, bir gün Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) məsciddə namaz qıldı və camaat da onun namazına tabe olub arxasında namaz qıldılar. Səhərisi gün yenidən daha çox insana namaz qıldırdı. Sonra üçüncü və ya dördüncü gün camaat yenə də namaz qılmaq üçün toplaşdılar. Amma Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) onlara namaz qıldırmaq üçün çölə çıxmadı. Səhər açılanda dedi: «Mən sizin (dünən) etdiklərinizdən xəbərdar idim. Mənim namaz qıldırmaq üçün oraya gəlməməyimə səbəb, bu namazın sizə fərz olunmasından ehtiyat etməyim idi». Bu hadisə Ramazanda baş vermişdi[5].
Əbdürrəhman ibn əl-Qari deyir ki, Ramazan ayının bir gecəsi Ömər ibn əl-Xəttab ilə birlikdə məscidə gəldim. İnsanlar məsciddə dəstə-dəstə idilər. Bəzisi tək namaz qılır, bəzi isə biri imam dayanıb digərləri də arxasında beş-on nəfər olmaqla namaz qılırdılar. Bunu görən Ömər dedi: Mən elə düşünürəm ki, əgər insanları bir qarinin ətrafında birləşdirsəm daha yaxşı olar. Sonra bu işdə daha təkidli davranıb insanları Ubey ibn Kəəbin ətrafında birləşdirdi. Sonra başqa gün yenə onunla məscidə gəldim və artıq insanlar qarilərinin arxasında bir nəfər kimi dayanmışdılar. Bunu görən Ömər dedi: Bu nə gözəl yenilikdir. İnsanların (gecənin əvvəlində) yatıb (camaatla) qılmadıqları namaz, (gecənin sonunda yalnız) qıldıqları namazdan daha xeyirlidir. İnsanlar da bu namazı gecənin əvvəlində qılırdılar»[6].

Ramazandan başqa digər vaxtlarda insan öz ailəsinə gecə namazı qıldıra bilər:
Əbu Səid Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) belə dediyini rəvayət edir: «Əgər kişi öz ailəsini gecə namaz qılmaq üçün oyadar və birlikdə namaz qılarlarsa (yaxud iki rükət namaz qılarlarsa) Allah yanında Allahı çox zikr edən kişi və qadınlar sırasına yazılarlar»[7].

Qiyamul-leyl namazını qəza etmək:
Aişə deyir ki, «Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) xəstəlik və ya hansısa səbəblə gecə namazını qıla bilmədikdə gündüz vaxtı on iki rükət qılardı»[8].
Ömər ibn əl-Xəttab Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) belə dediyini rəvayət edir: «Kim yatıb, gecə (namaz qılmaq) payını və ya onun bir hissəsini yerinə yetirə bilməsə və onu sübh namazı ilə zöhr namazı arasında oxuyarsa, gecə oxumuş kimi sayılar»[9].

Gecə namazını qılmağa adət edib sonradan onu tərk etməyin məkruhdur (bəyənilməyən haldır):
Abdullah ibn Amr ibn əl-As deyir ki, Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) mənə belə demişdir: «Ey Abdullah, filankəs kimi olma. O gecə namazlarını qılardı, amma sonra tərk etdi»[10].

--------------------------------------------------------------------------------
[1] əz-Zariyat: 15-19.